Thursday, December 30, 2010

Limang Tulang Alay Ko Kay Rizal



1. Heksagram 13, Para Sa Aking Ka-Tulaan

Nakipaghuntahan ka sa iyong kapwa
sa sala ng iyong tahanan, at wala
akong nakikitang kamalian. Tunay na
itong pakikisalamuha mo ay hindi
dahil sa isang biglang pagkapukaw mo

sa mga nakamamanghang sarap ng
pakikipag-kapitbahay. Oo, maaaring
ang papel mo rito ay hindi sinasadya,
ngunit ang aking masasabi, kumare,
manatili tayo rito at tuloy-tuloy na

makipagtalakayan, dahil sa kung sa
kapwa intelehensiya lang mananatili,
tayo ay magsisisi dahil bilang ang
kasama. Ito ang panahong kailangan
ang pagkakapitbisig nating mahaba at

malawak, hindi ba? Sabi mo pa nga, di
tayo snobs, ‘pare, hindi makitid sa
pananaw ng nakararami. Subalit, itago
muna natin ang mga patalim, at
magmasid muna sa tore ng ating mga

nalalaman; tunay na hindi pa nga
napapanahon itong ating pagbunyi ng
mga esoteriko, at heto at kahahakbang
lang patungo sa gitna ng lipunan, sa
kalipunan ng di naman makasariling

mamamayan. Ang ating pinunla sa
harding ito, tanging tiwala na di tayo
sasaksakin sa likod, hindi hahamakin
sa pagyakap natin sa mga bagay-bagay
na di natin noon lubos na maunawaan.


2. Heksagram 29, Para Sa Aking Kapwa

The floodwaters of the English river will
       soon break the levees
of the Tagalog purists, my friend; do you
think we should do something to weaken it?
Pero teka lang, kaibigans, this burgeoning
Englog is by itself an Order unto itself,
needing no Orderlies to whitewash its ways,
tama ba? Why even bother to keep Tagalog
pure, putsa, to satisfy some nationalist
illusions, when we ourselves belong to them
Englog malls where the price of the same
organic bread is hiked to suit protectionist
pretensions? Calling Anthony Bourdain & all
those peasant-food sympathies of his at nang
mapakain nating lahat ng mga ka-mall nila
sa kamayang totoo, Creole cuisine-like talk
for all this creolization of language from all
the classes.
                       I say, ‘pare,
huwag na nating problemahin ang mga problema
nila. Take comfort in the fact that Tagalog’s
waning purism has no less of a frustrated Order
than the ongoing mess inside English’s own.


3. Heksagram 27, Para Sa Kapwa Ko Wage Slaves

First of all, huwag kang maiinggit sa mga may
     kari-kariton na yaman.
Pangalawa, may simpleng yaman kang makakamit
     sa araw-araw.
Pangatlo, may mga gawain ka pang lingid na sa
     ‘yong bulag na paghahangad ng yaman.
Pang-apat, heto’t ika’y pinagpalang nagnanais
     at may mithiin pang yaman!
Now, having said all that, walang kamalian. . . .

Lalo’t tanaw mo ang iyong pagkainggit, tanging
     diskuntentong pagkapagod, mga
mali sa buhay, at ang walang humpay na
     pananaginip ng buo mong tulog na
pagkatao na maya-maya lang ay . . . magigising?


4. Heksagram 12, Para Sa Manlalakbay at Mambabasa

Sa ating multicultural world, . . .
ang wikang hinati-hati ng mga
watchmen sa ating boundaries, ng
kasamang prejudices at comedies.
Matuwid man ang gawin mo,
makasisiguro kang mayroong
magmamasama sa lahat ng utopia

ng iyong grupo. Reader, manatili
ka sa walang saysay na tulay at
matatanaw mo ang kapayapaan ng
Pragmatismo. Kailan ba kailangan
ang mga bagay na kinailangan,
ang mga bakod at bakuran na di
madadalaw sa paglalakbay ng

iyong katawan o pang-unawa?


5. Heksagram 6o, Para Sa Mga Tulad Kong Mahilig Manggaya

Teka nga muna, teka.
Teka, teka, teka. Teka lang,
teka! Ano ba talaga
ang balak mong makita?

Tulad mo, ako’y sarap na sarap
sa panggagaya, pagpalakpak
sa banyaga man o Bisaya,
sa galing ng itinuring.

Subalit di ba mas sapak ang
ipasak mo ang lahat . . . sa
pagkatao mong wasak, upang
makita mong iyo na lahat?

Pumalakpak ka at gumaya.
Gamitin ang magagamit at
ang di swak ay iwaglit.
Manggagaya? Teka lang, teka.

Friday, December 24, 2010

2 Tula


1. Tula ng Misantropo

Anong “tula, tula, mahal kong Tula!” ang
pinagsasasabi mo? Di ba’t doon ka rin pupunta,
sa dambana ng kumikinang na simbahan,
mabangong restoran, matamis na urban park,
maluwag na karaoke booth, mahalay na
furniture shop, marupok na Cinema, taimtim na
department store, matuwid na zoo, magalang na
city hall, matalinong art gallery, bobong roller
rink, matunog na duckpin bowling alley, bulag
na alcohol-free bar, mala-langit na resort, mala-
impiyernong Jacuzzi, walang-panghihinayang
na rides at arcade games, inspiring na gadget
shops, perspiring na pizzerias, pare-parehong cd
music, patay-sinding Christmas trees, atbp.,
isang linggo bago tayo maghiwalay sa Pasko?

Hindi sa terrazzo walk of fame ng sarili mong
barung-barong ka maglalakwatsa, ikaw at ng
iyong thirteenth-month pay, . . . di ba? Sigurado
ako, doon sa coffee house mo dadalhin ang
iyong mga libro ng tula, at doon babasahin ang
mga linyang sumasayaw lang sa harap ng
magagandang taong may mga tula rin sa labi na,
kung susuriin, wala sila rito, ang tanging mga
narito ay mga mamamayang may mga holiday
hot tsismis lang naman tungkol sa kanilang mga
minahal sa nagdaang taon, na, tamang-tama,
iyan ang s’yang napaksiw nang paksa ng tula
kong ito na naghihintay sa ‘yong opinyon dito
sa pinag-ipunan kong cold front ng iyong
paboritong terrazzo floor, dito sa malungkot
mong favorite Starbucks store. Teka, bakit pa ba
magkikita? Mga pangngalan ang iyong
bukambibig, mga pang-uri nasa aking mata.


2. Ang Vlogger at ang Kaniyang Ninong

Pasko, Pasko, Pasko. Pasko na namang muli at muli
kitang nakitang naglalaba ng costume mong Sta. Claus
para sa santong Biyernes ng gabi, noong 2009 Dis.
Muli na naman kitang naamoy, na para bang kasama
ka sa mga baboy at manok ng iyong adobada, ng iyong
menudo, ng ‘yong arroz caldo, at ng iyong piniritong
polvoron “for the poor,” sabi mo. Sino ba ako? Ako
po ito, Ninong, mano po, Ninong, kumusta po kayo?
Kumusta po ang cancer ninyo, balita ko may sampung

taon pa kayo bago mapanalunan niyo at last iyang lotto
sa Langit na balita ko, ayon kay Monsignor B. Nucboc,
ay nakalaan sa ‘yo at sa mga tulad mong pinagpalang
Santa Claus ng munisipyo. Puwede po bang makisakay,
Ninong, at nang ma-video ko ang tour niyo sa Putikan
Street ng mga squatter ng barangay at ang paghahanap
niyo ng ninakaw na kampana ng kapilya? Puwede? Ang
totoo niyan, Ninong, kaming mga nabubuhay na patay,
isang taon naming hinintay itong pagsapit ng Pasko,

di tulad mo, sampung taon pa bago matulad ka namin.
“Haha,” sabi mo, “sa’n mo ba nanakaw iyang camcorder
mo? Aminin.” Sa iyo po ito, bigay niyo! Kaya pangako
ko sa ‘yo, mula ngayo’y irereport ko ang kadakilaan
ninyo, despite sa sikat nang katamaran ko. Tugon niyo,
“‘di tamad ang mahihirap na tulad mo, hijo, namulat
lang na walang kapital, di tulad ko, may namanang
talento at titulo, at tipikal na pulitiko!” Akala ko po ay
negosyante kayo. “Amen. Sponsored ng meyor dito.”

Nang siya’y mamatay, ako ang naging bagong Ninong
ng baryo, bagong mabait na Ninong ng lahat ng tao rito.

Wednesday, December 15, 2010

Para Sa Atin na Mga Walang “Dignidad,” Nasaan Ang Dakilang Espiritu Sa Likod Ng Mahiwagang Teknikalidad? (And Trust We Must In Which God?)



1. Sigawan Sa Gabing Madidilim Sa Mga Darating na Rehimeng Mahalay

Tulad mo, siya’y minsa’y nawawalay sa mga anak.
Sino’ng makapagsasabing di sila mapapariwara’t
Mababarkada sa mga binata at dalagang bulakbol,
Puro basketbol ang alam, mahal na shabu, shabu-
Shabu matapos mag-inuman? Sino? At sino silang

Makapagsasabi na malayo ang aksidente, disasters
Our era—of drugged emotions, machismo—does
Permit? At pagdating sa pa-Inglesang magaling, sa
Imbestigasyon ng pulis at ng mga abugado, katulad
Mo, ano ang magiging laban ng kawalan kumpara sa

Impluwensiya ng gumugulong na inipong pera para
Sa lahat ng hahawak, susunog, maglalakad, magma-
Magic, mag-lologic, mag-iinterview, mag-rereview?
Tragic magic! Ipapasa-Diyos na lang iyang nahalay
At namatay mo? Mga Diyos-Diyosan dito, kaninong

Diyos ba siya tatakbo? Sa Jews’? Saan? SA-AAN?!!


2. Martsa ng Bagong Umaga Sa Likod ng Lumang Korteng Matakaw

Sa sarap ng agahan ninyo di niyo ako napapansin.
Meron sana akong sasabihin, pero alam ko rin na

Wala ritong tatanggap dahil ito’y pisong salita
Lamang. So, okey, di ko ipagpipilitan, ako ay

Pipilipit na lang muna, dahil alam ko namang sa di
Maiiwasang pagliko ng sinag ng araw may dadakpin,

May iipitin, may lulutuin itong bagong Sunny Side Up.

Monday, November 22, 2010

Cultural Center Ninyo


Katukin mo man nang katukin ang konting kontak mo
sa mga kritikong bulag pa rin sa laman ng kinaiinisang
kalaboso, malamig pa rin ang magiging himig ng tula
mong musmos pa sa tumatanda nang sigaw nitong siglo.

Ikaw si makatang makatao, sila si estetikong hari ng . . .
ng style at smiles sa aisles nitong cultural center ninyo.
Ako, sino ba akong wasted na nagmamasid sa kultura
nila na bumaon na sa lalamunang kumukokak sa Taste?

Haste makes waste, ika nga, at late na ang lahat para
maayos pa ang puno ng duhat sa hardin ng rosas. Hala,
ipagpatuloy nila yan, baka sakaling umulan, buwanan
pa naman kung kumita ng stipend sa binuwayang buwis.

Huwes daw akong inggit laang. Sabi ko naman, abugado
sila sa mga krimen ng nakasanayang kawalang-saysay
na sumasayaw sa entabladong di pinapanood ng tao
kundi ng mga matatalinong gago sipping wine sa likod

ng pinto na kung kakatukin mo, walang lilingon sa ‘yo.
Ganti lang siguro ‘to sa ‘ting mga di sisipsip sa soprano.

Wednesday, November 17, 2010

Saan Ka Pupunta?


Báka. Ninakaw ng isang manlalakbay.
“Baka ikaw,” sabi niyo, “baka pati isang
Baboy ko dinala mo, kung saang lupalop
Mo man dinala.” Barangay nagparatang,
Isang sakuna sa kapalaran ng aking Itay.
Malas. Walang masamang tinapay pero
Minalas, buti na lang at tinanggap ni Itay
Ang tadhana, binura lahat, asa sa abugado,
Lahat ng gustong mangyari, sa damdamin.
Ngunit heto kami’t pinilit siyang umaksyon
Ayon sa nararapat na aksyon, at ayon din sa
Kinakailangang aksyon. Yun. Siya’y kumilos
At sumilong sa nakaambang na puting ambon,
Lingid sa kaalaman ng baboy niyang abugado,
Lingid sa damdamin ng mga tao, maliban dito
Sa lupalop kung saan dinala niya ang pag-asa.

Walang masamang tinapay ang ating tadhana.
Oi, ninakaw ng isang baka ang manlalakbay!
Hustisya! Aksyon! Makaaasa ka sa ambon!

Tuesday, November 9, 2010

Requiem Para Kay Ophie (Dimalanta)—Makata, Kritiko ng Wika


Taong 1987 sa barko papuntang isla ng Bohol galing ng
     Dumaguete,
naghuhuntahan kami nina Ophie at ng mga writing fellows
ng Silliman University National Writers Workshop
tungkol sa isang verse at chapter sa Bibliya na di ko na
     matandaan.
Ibig kong sabihin, kahit anong teksto pag-iinitan ni ma’am
Ophie. Sabi nga niya, itong aming mga panelists na makata,
sina sir Krip, sir Cirilo, sir Cesar, ay tila mga knights na
ng bilog na mesa ni Mom Edith at Doc Ed (mommy ng
     workshop
at doctor of philosophy Ed, founders), dahil . . . bakit
nga ba sa Pilipinas lahat ng guro ay ina-address bilang sir
o ma’am, lahat ng lawyers Attorney, lahat ng engineer
Engineer? At lahat ng PhD “Doctor.” Kaya, Doc Ophie na rin.

Ikaw na nakakikilala kay Ophie, naaalala mo nung
     nakipaghuntahan
ka sa ating Ingleserang Ophie tungkol sa gamit ng mga pulis
ng salitang “salvage”? Kasi nga naman, bakit nga ba ang
     summary
execution gagawing salvage ganung itinapon mo na ang tao,
     unless
ang ibig mong sabihin ay i-sasalvage mo ang kaso after itapon
nung corrupt na piskal o huwes. At noong kayo’y
     naghuhuntahan
tungkol sa pidgin at bastardized English nating mga Pilipino,
may tumawag ba sa kanya sa telepono, at nang sagutin
nung sekretarya, sabi’y “for a while”? Nagkatinginan ba kayo
ni Ma’am Ophie o Lady Ophie o Doc Ophie o Simply Ophie?
Nagtawanan ba kayo? Oo nga naman, bakit nga ba itong “hold
     On
a minute, please” ay ginawang “for a while” gayung Inglesera
     na nga

itong boss mo, hija, nakakahiya ka. :D Anyway, wala na si
     Ophie,
o kung tawagin pa ng kanyang mga estudyante na tila
     kinatuwa pa
niya: Dima, short for Dimalanta. At alam niyo ba’ng sa
     Pilipino
ang ibig sabihin ng “di malanta” ay plant that won’t die? Pero
huwag na nating pakialaman yan, walang pakialamanan sa
     apelyido,
ha. After all, marami sa atin ang me Espanyol o bastardized
     Spanish
na apelyido, kahit indio naman ang mukha. Tulad ko, na
     minsan pa
nga tila intsik ang bigote pag humahaba na. Bakit nga ba hindi
nanatili sa ating lahat ang mga apelyido na tulad ng
     Dimasupil,
Dimaculangan, Puting Ulap, Berdeng Yero? Anyway, wala na
si Ophie, at—tulad ng katawan nating lahat—malalanta na rin.
Maliban sa mga alaala tungkol sa kanyang pagka-makata,
     -kritiko,

-Inglesera, -isnabera, -masayahin, -mabasahin, -masalamin,
     -tao,
-mabait, -magaling. Kaya heto kami sa 2010, sa paghinto ng
     edad
niya sa bilang na 78, sa solemnong espasyo ng chapel nitong
kanyang mahal na Unibersidad ng Santo Tomas. Kung
     makakausap
lang namin ang kaluluwa niya, magsasaya na siguro uli kami,
na tila nasa nakalutang na barko, tungkol sa “necrological
     service”
na ito para sa kanya. Marahil ay sasabihin ni Ophie, o Simply
     Ophie,
“para naman kayong—hindi mga sir knights kundi—
mga privates sa Saving Private Ryan na in-assign ng kernel
     niyo
na gumawa ng necrology o listahan ng mga namatay bilang
     service
niyo sa armed force service.” Bakit nga ba naman pati ang
     isang
makatang Inglesera ay hahayaan nating bigyan ng funeraria

at kapilya ng isang “necrological service”? Sabi pa nga ni
Butch, dakilang nobelista, tila tayo lang sa Pilipinas
ang gumagamit ng “fictionist.” Pero okey lang daw iyon, dahil
hindi naman mali, parang nahihiya lang dahil karamiha’y
     short
story writers “lang.” Anyway, balik tayo sa necrology. Binasa
     ko
hindi ang isang listahan ng mga patay kundi listahan ng
     “guests”
o bumisita o naghatid sa katawan ni Ophie o Simply Ophie
sa huling araw ng kanyang katawang presensya. Ngunit maiba
     ako:
kaninang umaga nabasa ko na naman ang clip tungkol sa
     kanya
sa dyaryo. Siya raw ay ang UST poet na si Ophelia Dimalanta.
Paalam, Ophie. Parochial na ang poetry ngayon. Una,
     dinissolve
ng UST ang pinaghirapan mong Creative Writing Center.
     Now,

mga makata’y paghahati-hatiin namin into UST poets, UP
     poets,
La Salle Univ. poets, Ateneo, and so on & so forth. Paalam
     na, Poet.
Paalam na, poets. Puwet ng baso na lang kayo sa inuman ng
     bansa
na umaawit ng awit ng mga komedyante sa mga pakontest sa
     TV.
Pero, teka nga muna. Bakit ba mag-rerequiem? Ba’t
     magrereklamo?
Ikaw itong nagbigay inspirasyon sa sangkaterbang estudyante
na di nag-nursing o nag-engineering o nag-medicine o nag-
     law
kundi nag-litt sa iyo, lit by the lightning of your stare
and star system, kahit alam naman natin na palubog na ang
     araw
ng mga makata sa paglago ng business district ng Makati. Kati
ng bulsa ang kinakamot ng lahat ng akademiko tungong mga
     kurso
ng skilled workers for the human resource GDP looking for
     Sirs, Ma'ams.

Sige, kami’y magpapaalam, ngunit asahan mong isasalvage
     namin
ang kaso, at makikita mo ang prutas ng turo mo. “For a while
     ha.”

Friday, November 5, 2010

Tayong Nakararami


a. Dahil Alam Kong Walang Sayàng Magtatagal

Tikman nang malasahan ang sarap ng lawa sa guniguni.
May bukas nga. Heto ako’t gising na sa bagong umaga,
Kaakibat ang walang-sawang kakayahang magpasarap
Sa mala-santong kawalang-nais: walang nakaeengganyo,

Walang nanghihimok at walang nakakawalang-respeto,
Lahat ng bagay sapat, at makakaya ko pang magpasasa
Palutang-lutang dito sa gitna ng lawang tapat na hindi na
Lumilingon sa pinanggalingang lupa, tanging hinihintay

Ay ang pagkagunaw ng payapang bangka. Huwag kang
Maiinggit sa akin, o mahiyang lumapit; maski ikaw man
Ay makatatanggap ng ganitong alwan sa mabagal mong
Pagdais. Sasabihin ko na sa iyo kung saan ko ito nakita:

Di ko inihahambing ang linamnam ng gintong tuyo sa foie
Gras ni Chef Jamonita ng Tsalap’s. Tanggap ko, kaharian
Ko’y wala sa mga araw, buwan o taon, kundi sa paggapang
Ng walang-hanggang kasalukuyan na di sinusukat ang asim

Ng mga bagay, kundi ang pagyakap ko sa bawat isa sa mga
Ito, na tinitikman upang malasahan ang alat ng lipunan. Oo
Nga’t minsan ay may pait ng pagkakamali, ngunit ang mali
Ay di mali kung kinakailangang mailapat yang pait sa dila

Na mamaya ay dadapuan ng tamis. Walang kakila-kilabot
Ang lasa o lasang-kendi. Parehong elemento sila ng bangis
Ng recipe ng buhay. Hihikayatin ko kayo sa kalinamnaman
Na narito mula pa kahapon. Kulong ako ng pagkakuntento,

Sabi mo, ngunit ang tao, pag kuntento ngang tunay, ay hindi
Maaaring hindi maumay. Konsepto ko ay walang masyadong
Pagtingin sa kakulangan o kasapatan, walang pakialam sa mga
Konsepto. Ang mga nararamdaman ko ay hinahayaan ko lang

Na magasgas sa arawang dingding ng nadadaanan kong mga
Higanteng gusali o barko, mga nakasanayang ginhawa ay di
Na masaya o malupit, tanging naiiwa’y ang mga dingding na
Gasgas na may iwang bakas ng aking kawalang-pakiramdam.



b. May Nasaktang Planetang Walang Partido

Makabubuti sigurong sumakay na sa matuling kabayo
Kapag nasugatan na, ang mga parating na itim na ulap
Ay maaari pang takasan, maaari pang maisalba natin
Ang ating mga sarili, tayong nakararami, tayong mga

Maaaring magkapit-bisig. Ngunit sa teknolohiya nga
Ba natin, mapapaslang pa ang lider ng Dilim? Huwag
Aasa na di ito muling mabubuhay sa bagong katauhan
Ng kanyang alipores; bawat alalay niya ay lider din,

Buhay sa umiikot na hangin ng kaaway. Huwag kang
Magrerelaks, Max, mata mo ay talasan, ang dilim ay
May dalang aral: sa mundo, magkakaiba ang timpla,
May kanya-kanyang konsepto ng mapayapa’t giyera,

At sa pagkakaibang ito ang klima’y hati sa dalawang
Importanteng impormante ng talino. Itong sa kaliwa,
Kanan, gitna o anuman ay mga hagibis lamang, pag
Kinutya ang planeta di magpapatawad, ang nasaktan

Mo’y gaganti nang walang kabayo, hawak ang ulap.




c. Ang Diyos ni Spinoza

Kung natural at di artipisyal, nararapat na kumilos
Sa naturang kilos ng mga natatanaw na batas
Ng kalikasan, sa talinong wagas ng Natura—kahit
Ito ma’y si Kuro-kuro, ito’y Pisika, Matematika.




d. Ang Tula

Ako’y nakapako na sa aking mga panaginip,
Di bibitiwan hangga’t di naiidlip. Ito ay salbabida,
Ito ay alituntuning sinusunod ng aking Kaharian.

Ito ang binabantayan ng mga tao ko, ang hari nila’y
May Hari sa guniguni kong ito at sinusunod na
Parang utos, na parang unos ng Kaligayahan.

O Salbabida, lalanguyin ng hari ang army ng kalaban.
Salbabida, susubukang lunurin ng Kurapsyon at Kamatayan!


Sunday, October 24, 2010

Bilog ang Mundo Rito (Sa Slum)


Something’s cooking pa sa kalan
   at wala pa ang enemies natin.
Alam ko, kaiinggitan ang ulam
   nating nakahain, na naman,
ang linamnam nitong bunga
   ng paniniwala sa matuwid
na pamamaraan, na walang
   pagmamayabang, kung kaya’t
di dapat kainggitan sapagkat
   kung merong dapat pagalitan
ito ay ang Maykapal, dahil tayo
   ay witness lamang, niluto
lang natin ang nakita sa bakuran.

Lahat ng tao’y may bakuran, o
   kung wala man may maituturing
na yaman. Mula Baclaran . . .
   hanggang Bulacan o hanggang
Bataan, ang mga walang bahay,
   ang mga squatter lang, gising
na sa umagang maituturing na
   biyaya ni Bathala para sa
isa na namang araw sa digmaan—

   hindi pakikidigmang kikitil
ng buhay kundi ng nabubuhay na
   sasailalim sa mga kasakiman
at kawalang-pakialam sa mga di
   nagkamalay sa inherited wealth.
To health! Itaas ang kape sa baso,
   tikman na natin ang nakahaing
simpleng nilagang itlog & marami
   pang gagawin sa mundong bilog.

Thursday, October 14, 2010

Nawawalang Fan Kong Si Beth (o, Hide en' Seek)


1. Katorpehan

Okey, alam ko, ninais kitang mahanap, makapiling,
Ngunit ni kalahating hakbang man lang di ginawa,
Di naawa sa sarili kong pag-iisa. Okey, okey, mali
Yon. Awang-awa ako sa sarili ko, I know that, pero
Ang nakikita ko’y pagkapilay ng tadhana, kawalang-
Paa ng mga kabayong paralisado ang mga pagnasa.

Guilty ako. Ako. Akong sa napakahabang-panahon ay
Walang sinamba kundi ang paghihintay na unahan mo
Ako at kausapin mo, dahil alam mo namang pipi ang
Mga pagsamo ko sa tila bulag at tanga mong pag-ibig.
Alam ko ring wala kang ibig kundi ang makita itong
Martsa ko na humakbang nga, kahit habang-panahon

Ay nabibingi ng di marinig o maintindihang mga awit.


2. A Quadrilingual Coffeetable Poem

May panukala akong gustong ihain sa hapag-kainan
     ng ating lipunang maka-sining.
Ngunit ilan ba sa inyo ang mahilig sa suman, ilan
     sa paella o hamon o foie gras?
Kakausapin ko pa ba kayo sa coffee shop mamaya
     o didiretso na tayo sa carinderia?


3. Geography Untrammeled

Ano ba ang ibig sabihin ng pagmumuni-muni?
Must it be about money? Or poverty? Or death?
Pwede bang pagmunimunihan—sabon ni Beth?

Wednesday, October 6, 2010

Mga Talunan


1. Soneto ng Isang Ignoranteng Bangus sa Laguna de Bay

Sa gitna nitong mga kidlat, kulog,
Alam kong ako’y mangangatog,
Mangangatal, mabubuwal, ako’y
Mapapahiya, hihiyain, kukutyain,
Pagtatawanan, ipagtatabuyan,
At ako itong di alam ang gagawin
Sa pagsapit ng maulang dilim
Sa labas ng hawlang maliwanag—
Sa loob sila’y magpapaliwanagan.

Wala akong nakikitang idudulot
Ng anumang gagawing Aksyon,
Kaya sa nakaakmang mga sakuna
Ako’y lalayo, tatabi, gagapang,
At lilihis ng landas sa inyo rito—
Sasama ako sa bagong prosisyon.


2. Mabuti Pa Nag-Swimming Na Lang Kaysa Nag-Sining

Sige, batikusin mo ako sa batik-batik
Na dampi ng brushstrokes ko sa canvas,
Sa aking paghahangad ng malangis na
Kinis at dulas, ay pinagsisisihan ko
Ang landas na pinili ko—bakit narito?

Nagtatawanan na ang publiko, kritiko
Silang asar na asar sa aking mga mata,
Naghalakhakan sa aking pagkabuwal sa
Gitna ng pinto kong tanaw ang mundo,
Ang karagatang nilalanguyan ng tao.

Ako ba’y tutuloy, lalabas, tatayo lang,
O tatakbo, gayung alam kong walang
Sasaklolo sa lupang ito, wala ring ilaw
Sa dalampasigan, ni salamin man lang,
Di masid reaksyon ko sa panlalait mo.

Kailangan ko ang makinis at madulas
Na landas! Ako’y nanganganib sa’king
Tinatahak—tagumpay na minamadali.
Masyadong maaga o labis na nahuhuli.
Maselang kang hindi mapalagay sa akin,

Isang nerbyoso, adelantado, na-late ako
O biglang nawala, nagkukumahog sa
Paghahanap ng makapagpapahinto sa
Takbo ng aking naliligaw na kamay-
Sining. Pinagsisisihan ko ang landas na

Pinili ko—bakit narito sa publikong ‘to?


3. Ang Abogado at Ang Whistleblower

Sunod-sunod na balakid, sunog
Na ang kilay ko sa kasusulat nitong
Mga talatang ang tanging misyon
Ay ambisyon, at bagamat bisyon
Nito ang konsensya mo, paghimok
Sa iyo na huwag bibitiw, manatiling
Nakalitaw na kapwa ko buteteng
Nalason ng nakapapagod nilang
Solusyon, Konggreso ng Pilipino.

Mananatili kayang kapit-bisig
Itong magkasamang lumutang?
Buhay pang handang mamatay?


4. Join Them, Beat Them

May sungay ka man, suwayin
Ang sermon ng katapangan, at
Ang araw ay magiging maganda
Para sa pagdamo mo sa bakahan.

Hindi ka mamumula sa pula ng
Bandilang naaaninag sa gubat,
Di ka manghuhula kundi may
Simpleng ikikilos pauwi, uuwi.

Walang masasaktan, at sa gayun
Mabilis nating mararating itong
Hinahangad na hamburger para
Sa lahat sa iyong kainang maliit.

Minatamisan ng kiss ang mais
Na nais para sa bayan, at ikaw
Na nagsabi noong, “no!—baka
Wala nang pag-asa,” hah, bakà!

Mukhang tatalunin ang Big Mac
Ng murang halaga, halimbawa?


Tuesday, September 21, 2010

Nicene Greed


Fully aware of what I seem to be doing, ako’y wala nang
     magagawa
Kundi ang ipaalam sa sarili ko sa dilim na this has happened
     already,
I can’t do anything anymore about it, kaya huwag nang isip-
     isipin pa

Itong sitwasyon, mga pagkakaibigan o pagsasamang nasira,
     sinira.
At bulong ng konsyensya ko sa dilim, you can’t deal with it,
     can you?
You ought not! Mula ngayon, do’n ka na lang, ke Arius? Na
     malawak

Ang pag-unawa, pasensya, talentong magpakumbaba, sa mga
     liberal,
Sa kung kanino, sa mga sitwasyon, ay walang pagsasamang
     magdadala ng
Giyera, maliban na lamang kung nandyan na si Theodoric the
     Great.

Dahil, unang-una, pare-pareho tayong uhaw, pare-parehong
     gutom,
Lahat tayo nag-aambisyon pa lamang na makapagtayo ng
     relihiyon
Na lalaban sa posisyon ng Lumang Roma tungkol sa subject
     na Truth.

Ilabas ang blood broth, ipasapasa hanggang sa dulo, mga
     ‘pare’t ‘mare,
Lahat tayo, we believe in God, the Father Almighty, and the
     Son is . . .
The Sun? Whoa, pagtatalunan na naman ba natin yan? Mag-
     inuman

Na lang tayo ng dugo ni Kristo, break bread! Unless
     negosyo na ‘to.


Friday, September 17, 2010

Ilabas, Ilabas


1. Ito Na ang Huling Bank Robbery ng Makabayang Makatang si Inggo

Ako’y narito na, alam mo ba, kumakaripas
Sa runway, ito ang aking inaasam na flight
Tungo sa iyong pagbigay-pansin. Ano ang
Masama ro’n? Oo, totoo ngang kasalukuyan
Kong pinagpilian ang dalawang ideyalismo,

Una, magsilbi lamang sa ‘yo bilang laman
Ng puso ko, ang pangalawa, sa nasa langit—
Hindi dawit ang mga santo kundi, higit do’n,
Ang pangit na asal ng di pakikialam, busal ng
Pagkawalang-ideyolohiya, tanging sunbather

Lamang sa beach ng D-Day ko. Yawa, inday,
Ngayon mo ako pinapipili na magagampanan
Ko na ang parehong direksyon? May kapital,
Ako na ang kapitan, kapus-palad ako noong
Nakipagkontsabahan sa mga salamangkero.

Ako’y narito na, alam mo ba, nakakalas na
Mula sa aking hangar, palipad, at hindi para
Ma-hanger muli kundi maamoy ang simoy:
Mga sagot mong “oo, sige, oo.” Pipiliin ko,
Pipilitin ko, ang makabubuti lamang sa iyo,

Although walang garantyang mabibitawan
Ko ang matagal ko nang inasintang pagtula,
Pagpabola, o pagbulalas ng mga likha; oo’t
Di ‘to makabibili ng trust fund, pero ba’t ba
Natin iisipin iyon, love? Mabubuhay na tayo

Sa dasal! Ilabas ang inasal ng bagong kasal!


2. Huwag Matakot Matapos Manalo sa Lotto

Di dapat maghari ang hangin ng tadhana
Sa layag ng kapilyuhan. Mangyari pa’y iliko
Ang Titanic na kasaganahan bago ang yelo
Ng pagparusa at pagbawi niya’y lantaran
Na maghayag ng kanyang gabi at lamig.

Dahil, firstly, alam mo ang kasaysayan.
Pangalawa, mulat ka’t ang tanging lumpo
Sa iyo: yamot mong bulsa. Ilabas ang balsa,
Itapon ang balisa mong pag-panic, alerto
Kang sumabay sa alon hindi dahil ayaw

Mo nang lumaban sa hangin, kundi alam
Na alam mo kung kailan ka bubuwelo muli
Tungo sa mga nakadungaw’t  di na umaasa.
Ilabas ang balsa sa tamang oras. Waldas ka
Sa pagparaya, ngunit masdan ang tadhana.

First of all, alam mo itong mga parating—
Hindi pating o kalansing ng nawalang lotto
Mo kundi simpleng kumot na gugulat ‘pag
Nagising ka mula sa iyong mga panaginip
Dahil sa malamig na ihip. Di ka magpapanic.

Thursday, September 16, 2010

Tagayan ng Tubig sa Kubo


Sa tingin ko ako ay magtatagumpay,
Tatalon sa dike, kumpare, tatawid sa
Di na kailangang tulay, makararating
Sa basang pampang ng inaasam kong
Kasaganahan. Yeah, ‘pare, I believe

So, so huwag na akong magmukmok
Sa kasalukuyan, tumingin na lamang
Sa malayong rainbow, in another sky,
Everyone’s mirage, ‘pare. Hala, tagay.
Pero alam ko rin, di ko na matitikman

Ang prutas nitong itinanim kong puno,
Di makikita ang wagayway ng dahon
Sa hangin ng mariwasa nitong gubat
Na bukas ay beberde sa ating asul at
Kayumangging magiliw na awiting

Tila hanap nang hanap, mga isdang
Mapupulutan man lang. Sige, tagay.

Friday, August 27, 2010

Labas-Pasok


1. Lumabas Ako’t Nag-Hi! Sa Mga Diskuntentong Kapitbahay . . . (o, Ang Paghahambing Ay Di Pagpapatawad sa Lesser Evil, Bagkus ay Pagkuwestiyon sa Konsepto ng “Lesser Evil”)

na nakayuko sa mga tasa ng pang-umaga nilang
mga reklamong kape na nagsasabing, “what is

happening to our country, ladies & gentlemen?”
Tila nga magulo itong bayan natin, ‘no? ayon
sa mga dyaryo, sa radyo, sa television screen,
sa mga barbero, mga manikurista, mga aso sa
     isang mansyon.

Napagod sa kapakikinig ng mga katotohanan,
kaya nag-internet café at nagpasyang dumayo
sa Somalia. Aba’t tila ganun din ang sigaw ng
kanilang mga “dyaryo” sa dingding, barbero’t
     mga bayolenteng tribo.

Lumipat ako ng New York, di rin nakuntento.
Ganun din ba rito, walang balita kundi gulo
tungkol sa korapsyon, pagkainutil sa police
violence, a lost museum violin, drugs, racism,
     rape, homelessness?

Nagtungo nalang ako’ng Hongkong, & Disney-
land, nakibalita sa kanilang mga radyo, TV at
Triads, mga katulong, mga alipin, mga walang
ngipin, sa magaganda sa casino, sa masasarap
     magluto. Hindi pala

puro Disneyland dito. Dito rin pala ay may mga
sirang-ulo, may mga walang-makain, merong
putol ang daliri, may putol din ang kuryente,
patay ang panalangin. Mayaman nga, di pa rin
     libre sa gulo

ng mga pulitiko, mga magnanakaw, gangsters
at stockbrokers. Kaya nagpasya na akong, sige,
umuwi na lang ng Pilipinas, magbasa ng dyaryo
natin, makinig ng radyo, sa mga barbero, sa mga
     tambay sa kanto.

Namangha ba ako sa nakita ko uling gulo rito, po?
“Naku,” sabi ni lola, “mabait ang ating gobyerno!”


2. Pumasok Ako sa Ere Pagdating Ni Bigote

Ang bobobo nating mga Pilipino, said Bigote.
Balahura, mandaraya, walang disiplina, buwaya.
May crab mentality, magayak sa hospitality.
Why can’t we be like in other countries, where
The people are educated, streets washed w/
     detergent? And all are in the loop!

And the cops are well-trained and honest, and
The parties are the best, and everyone’s united,
pragmatic, individualistic, I’m always excited.
Why can’t we be like that? “Uh, xenophobic?
Foreign land exploiters, media manipulators,
     Bigoted?” And all are just as duped!

Kontradiksyon ng Mga Nasyonalistang Demagogues ng Lumpenbourgeoisie


Tama si Elias Canetti, ang masa
ng bawat nasyon ay sing-hangal,
well, akin na lang ‘to, sing-sira
ng pinakamatalinong bookworm
na nangangating makapasok sa
mga puwang ng kalupaan upang
ipahayag ang kaniyang matagal
nang tinatago, o nagtatagong,
mga pagkasuklam. No such thing
as an intelligent race, compadre,
sabi ko sa kumpare kong pinalayas
ang asawa ng amo nito sa HK,
nang walang 401K, dahil lamang
kababayan nito ang ‘sang namaslang
ng ilang mga turistang Hongkongese
sa lalawigan ng Capiz. Ano naman
ang kinalaman nitong katulong, na
asawa ng kumpare kong ngayo’y
nilalagok ang natitira niyang lata ng
Tsingtao sa fridge? Sabi ko, tama
si Elias Canetti. Ang masa ng
bawat bansa, maging ang sa atin
noong kasagsagan ng pagbitay kay
Flor Contemplacion, ay sing-hangal/
-talino ng ekonomistang parasito.

Ang konstitusyon ng masa ay utak
ng mga pobreng sipsip. Ang mga
tanong nito ay hindi interesado sa
anumang sagot. Ang hangad nito ay
mapasok lang ng pagkasuklam ang
siwang ng mga katawang matagal na
niyang di maintindihan, tulad nitong
radyong peke na gawa sa HK o droga
sa pakete na nasa loob nito na di mo
matimbang ang lalim ng kaakibat na
korapsyon, so what you do is wriggle
your way into its physical bodies with
derision, sucking acid from its fat faces,
stretching proudly like a flagpole within,
made spinelessly expressionistic too like
MSGd and salty Chinese noodles na kung
tawagin nila sa Capiz, maging sa Luzon,
ay pansit, but the imperialism of which
food, though blurry, slurps a slurp heard
all over the world, blaming all but itself
like a customer-wary, very proud cook.

On TV our leaders hold woks, then our
masses talk, e’en as the stock exchanges
beggar their neighbors like fish hook.
Ngayon, marami ang di makalaban dito,
3rd World victims of others’ prosperity,
and consumers solely, kaya bakit dahil
may taga-HK na nahuli sa airport natin
na may dalang mga mapanirang gamot
na di sa boteng maitim, raratratin na rin
nila ang buong lahing yamot, spitting
out buns, tearing all old Cathay Pacific
tickets, na para bang tayo ay mga book-
worms na sing-talino ng nasyonalistang
nangangati. Tama si Elias Canetti, all mob
parasitic species are evasive and dangerous.

Monday, August 23, 2010

Mas Quiet Pa Sa Silent Night, Sa Mahinang Ulan, Itong Tahimik na Buwan sa Taas ng Pekeng Royalismo


Di ko kayang gawin ang ginagawa mo, spat a naive.
No, I said: subukan mo lang, magbabad ka rito nang
sampung buwan, sa kalbaryo ng aming Palasyo. Just
eat it all up, lahat ng panlalait ng Reyna ng tahanan
sa pamamagitan ng mayaman niyang synecdoches,
alliterative rhymes, onomatopoeic mimicry of your

character by sheer imagism. Di siya nakasagot. The
bats of his mind fluttered their wings like the wang-
wang roofs of ambulances, police cars, private cars
with privileged cards and licenses. Is their number
overwhelming the numerous shiver of our bones in
the cold? May magagawa ba ang mga walang laban,
intelehensiyang walang makikinig, puro saliva lang?

Ang pagkasuklam ng nasusuklam ay rabid bite, wet.
Tahimik na buwan, tanging talukbong, warm blanket.

Window Vainly On Workers’ Unhappiness

Lackluster daw ang performance
niya, de-numero sa mga dapat gawin . . .

Humiliated perpetually, powerless, property-less,
yet another discomfiture tonight, one on top of another
on this other, the crux and root of his unhappiness, having
no birthright right to protest against becoming the spittoon,
deserving it like vanished sherbet. The Queen, checking him
out in his dungeon situation, forever Right in her philosophy
and royalty-to-nobility speeches with spit, coddled by these—
villagers and Catholics and elderly judges, labellers carrying
aplomb, the mummified eternity of having an undying upper
hand with a sceptre of privilege, final knowledge, fortunate
power to blame and shame vainly—look out, out arriving
on her pathway: the unwrongable righteousness. Sighing
in the night, complaining about her reign and trampling
the leaves with the vision of closed eyes, telling all the
labelled curb snakes how comfortable they already
are in the labelled city grasses. Disgraced not!

Oi, lackluster daw performance niyo—
de-numero sa mga dapat gawin.

Thursday, August 19, 2010

Nakita Ko Si Oswald de Andrade Sa Mindanao

May nakita akong itim na cannibal, this big.
It probably was a moth, not a butterfly, dark
Kasi sa room no’n, kahit noon na, noontime
Against our Mindanao’s quarter moonshine.

I was full of wildflowers in my hair, beeswax
In my ears, ‘kala ko nga may vinta sa tabi. ‘Di
Nangyari ang inexpect kong pagkabuhay muli
Ng iilang journalists. Yari sila ngayon—wala

Silang mairereport, pati si Oswald de Andrade
Ay wala ring mapapala sa rumored nickel-rich
Na islang itim, puro datu pa rin at dog-eat-dog.


—24 November 2009

Nakapaglaba Na Me (o, Roleplay)

Nakapaglaba na ng PE shirt and pants for my kiddo.
Sabi kasi ng teacher PE uli sila tomorrow, and wow
Naman, dami ko pang gagawin; pero syempre, PE
Is PE and Psychology is just psychology. I mean this
Is not my dissertation I’m editing, it’s my kumare’s,
Psychology major—that’s me, I exist to help others.
Though di ko masasabing Other ang anak ko, he’s
A part of me, y’see, as my soul is me, without which
Pilay ang buhay ko. But as for my kumare, aba:
She cooks for me, sleeps with me, I call her kumare
Kasi, even though she isn’t. Nakapaglaba na me!

Third Cup Na Natin ‘To (o, Noynoy Aquino)






We had three na. 2nd at four,
Tapos ito, ang pangatlo, at ten.
Ten na when we finished our paper
On the catapult, kasi inihambing natin
Ang pag-catapult nitong isang political
Machinery sa candidate nilang ‘to; we
Felt we had to explain this metaphor
Further, the catapult. A kitten in our
Heads is refusing to die the death na
Sa palagay ko rin naman dapat nang
Mangyari e. Deceptively mabango
Kasi tae ng cat na yan, punyeta,
We’re having an unblemished
Coffee pa naman here, one
Good one, seemingly,
So, catapult. . . .



—September 2009


Tuesday, August 17, 2010

Fidel's March: A Screenplay of a Novel (Chapter 15, Final Chapter)



MARCH 5, 2010, late morning. Fidel is in his studio gathering six of his works in progress. He throws them out of his studio, down from his studio balcony to the garden ground below.
     Some people at the Vicente Apostol wake are troubled by the sounds they’re hearing from the back of the house. Joanna runs toward Fidel’s studio.

@ @ @

One at a time, Fidel burns his orange portraits in progress at the edge of his backyard garden, by the corner of the yard between the western fence and the back southern fence, specifically in the concrete pond that is now without water and where what used to be Pablo’s rock tomb is now a broken island of medium-size pebbles and cement fragments.
     Joanna sits on a chair on her husband’s studio balcony, watching her husband, her face expressionless. Two visitors at the wake are now by the doorway to the balcony, standing behind Joanna, also with expressionless faces. One of the visitors is Board Member Atty. Sevilla. They all look at Fidel busy burning his new paintings one by one; he is busy at this destruction absent any expression on his face. The air smells of burnt acrylic paint and burning canvas, the smoke going in the direction of the trees behind the fences. Despite this seeming outburst, Fidel is careful not to allow the fire to get high and dry the tree leaves.

@ @ @

On a Manila TV channel a newscaster reads this news:
     “At sa larangan ng sining, mga second copies ng limang pelikula ng yumaong batikang direktor na si Vicente Apostol ang ipinadala sa Pilipinas ng isang French company na may-ari ng rights sa nasabing mga pelikula. Ang mga pelikula ay ipinadala sa Philippine government, partikular sa pangulo ng Cultural Center of the Philippines. Maaalala na ang apat sa mga pelikulang ito ni Vicente Apostol ay ipinagbawal ang pagpapalabas sa loob ng bansa ng dating Presidente Marcos, at ang isa naman sa panahon ni Presidente Corazon Aquino, dahilan kung bakit ang rights for international distribution ng mga ito ay binili ng isang French producer para maalagaan ang kaligtasan ng mga pelikula. Ang mga ipinadalang pelikula sa Pilipinas ng French producer ay mga kopya lamang mula sa orihinal o master copy ng mga ito. Ibinigay din ng French producer sa Cultural Center of the Philippines ang rights for distribution ng mga pelikula sa loob ng Pilipinas.
     “Ang labi ng yumaong si Vicente Apostol ay ngayo’y nakaburol sa bahay ng kanyang anak, ang short films director na si Joanna Apostol Roxas, sa Soria, Samar.”

@ @ @

March 7, 2010. Vicente’s body is reduced to ashes at a Tacloban crematorium. Later, Fidel leads Joanna to their car.

@ @ @

On the road, Joanna asks Fidel: “sa’n tayo punta?”
     “Ayoko munang umuwi. Gusto ko lang munang maglibot. Okay lang sa ‘yo?”
     Joanna leans back on her seat, saying, “Sure.”
     They arrive at the Leyte Landing Memorial Park. They walk toward the ocean side of the park, passing the statues of Gen. Douglas MacArthur’s landing team. They are both looking out to sea.
     “Kung narito si Pablo, magtatatakbo yun, diyan sa grass lawn,” whispers Joanna as she looks back at the grassy part of the park.
     “Shh,” says Fidel, putting an arm around her.
     They are silent for a while.
     Still looking out to sea, Fidel asks, behind the statues of MacArthur and his team, “Ano ba ‘tong mga dumating sa buhay natin, Joanna? Ang mga gusto ko noong makamit ay nawala na bigla ang pagiging abot-kamay, . . . nawala rin sa atin ang mga tao’t bagay na mayroon tayo, . . . ngayon naman ang isang bagay na nawala na sa iyo ngunit nagbalik, binawi uli, at binawi na nang tuluyan.”
     She hugs him tight. Joanna’s eyes start to water while in this embrace. Fidel narrows his eyes toward the waves of the Pacific Ocean.
     After sitting on the dike, they stand and climb up back to the front of the pond where the statues of the team of MacArthur and President Osmeña are standing. They sit on the pebbly concrete seat that goes around the pond, their backs to the statues. They watch the walkway to the park from there. After a minute, suddenly Fidel gets up. Joanna sadly looks at him.
     “Sandali lang, ha,” Fidel says. “Dito ka lang, may kukunin lang ako sa kotse.”
     He runs.
     When he gets back he has in his hands a large sketch pad, a box of pastels, and a camera.
     Fidel starts to draw a bunch of fish, fish that appear to be in large metal basins. When he finishes his drawing he asks Joanna to remove her shoes and get into the pond to stand in front of MacArthur’s statue with the drawing. He takes a picture of the drawing and Joanna and MacArthur. He draws a fishing trawler. He takes a picture of it with Joanna holding it, standing in front of MacArthur’s team this time, not in the pond this time to avoid the whistle of a park security man who has appeared from somewhere. He draws a bomb explosion. Takes a picture of that with Joanna. Draws dynamites. Takes a picture. Draws a large mosquito. Takes the picture with a now-crying Joanna. And so on and so forth.
     His memory rewinds to what Joanna said that night of the wake, that night before she cried in front of the lawyer: “Ganun nga ang pulitika ng tao, hindi lang sa mga bagay na gusto niyang makamit, nasa mga bagay din na ayaw niyang mawala, kahit pa ang mga bagay na mga alaala na lamang.”

@ @ @

March 9. In the Roxases’ living room, Joanna kneels in front of the house altar with a new holy-family-in-one figurine, a broken similar figurine, seemingly more expensive, lying near it with a headless Saint Joseph. Joanna prays the rosary. It is about 10:00 a.m. according to the grandfather clock.
     Fidel is on a bamboo scaffolding in front of their Soria house, painting the front walls with pictures of fishes in metal basins. Also a large drawing of dynamites, enclosed in a red circle but without a diagonal red stripe. Some dynamites are in blue circles. Some in orange circles. He is painting using enamels in cans. People are gathered outside watching Fidel.
     One of those watching is Mang Juaning, the manghihilot. He calls out to Fidel: “Fidel, kelangan mo ba ng tulong diyan?”
     Fidel looks down at Mang Juaning.
     “Salamat ho, Mang Juaning, kaya ko na ho ‘to,” says Fidel.
     One of those who had been saying bad things about Fidel from the banana-cue stall is also there. He extracts phlegm from his throat and spits it out, and then calls toward Fidel:
     “Kuya Fidel, baka ho gusto niyo ng tulong ko riyan, marunong ho akong maghalo ng ganyang pintura, pintor ho ako ng bahay.”
      Fidel looks at him.

@ @ @

April. The front of the house is done, filled with drawings of fishes and dynamites in circles. Across the house, Fidel and his new assistant, the phlegm-spitter, are at work on another stall beside the existing banana-cue stall. The new one has words on it that tells us that fish balls are going to be sold from it, and Fidel and his assistant are painting funny fishes in bowls that look like basketballs split in half. The stall is called “Gary’s Fish Balls.”
     Soon, crowds of community people would be posing in front of the Roxas house, taking pictures. Joanna also happily takes a picture of the house front, and then the front of the fish balls stall, and then many other parts of the town where Fidel had painted pictures of fishes in basins, along with pictures of dynamites, each inside a red or blue or purple or orange circle with no diagonal stripe.

@ @ @

At the San Juanico Bridge, metal plates displaying Fidel’s fishes in basins and no-to-blast-fishing logos are seen tightly tied to the bridge’s rails every 100 meters. Fidel had a hard time getting the permit for this, but he had the backing of the governor.
     The Roxases’ Toyota Corolla drives by the railings, with Joanna shooting the paintings on metal with her digital video camera.
     Fade out.

@ @ @

Fade in.
     The Roxases arrive at an old house in Tacloban. On the gate, welded iron letters fancily spell the words “Apostol Residence,” but in an art-deco fashion instead of in the usual script. A caretaker lady and her daughter come down from the house.
     “Ma’am,” the caretaker says, “maglilipat na po ba tayo?”
     “Manang,” Joanna says, using that Filipino honorific, the feminine of Manong, smiling there, holding the caretaker’s arm when the latter reached her, “kumusta? Alam mo, napag-isip-isip ko kasi, hindi na lang kami lilipat dito, do’n na lang kami sa Soria. Kaya pasensiya na at nag-impake pa kayo, ha.”
     “A, wala ho iyon, ma’am.”
     “Alam mo kasi,” Joanna continues, as if to further explain, “napag-isip-isip ko, hindi naman importante kung saan tayo nakatira, Manang, e. Importante lang alam natin ang mga lugar na malapit sa puso natin, di ba? . . . saan man tayo naroon, o saan man tayo naligaw. Alam mo kasi, Manang, ngayon ko lang naisip, e, . . . ang buhay kasi ng tao . . . totoo, hindi naman dapat puro paghahanap lang ng mga bagong bagay, di ba? May saysay din ang . . . ang tumingin ka sa luma at nakaraan. Ngunit hindi para manatili ka roon kundi . . . kundi para maipasok mo sa isip mo ang mga mahahalaga rito para sa mga nagaganap sa kasalukuyan. Pero, siyempre, kung may mga wala nang halaga o saysay ngayon, importante lang na aware tayo na baka magkakaroon sila ng bagong halaga o saysay sa mga darating na panahon, maging ang bagong pagpapahalagang ito ay magiging importante man o pangdekorasyon lamang.”
     “Totoo po yan, ma’am,” the lady had been saying. “Kung saan ba ang makabubuti, e. At kung saan ka komportable, ganun.”
     Joanna doesn’t know if Manang understood what she’d been saying. She realizes she had been rambling. She lets go of her arm and says:
     “Sige, pasensiya ka na, ha. Talagang gusto kong sabihin sa iyo nang personal, para di ka magalit sa akin at nagbago ako ng isip.”
     “Naku naman, ma’am, bakit ako magagalit sa iyo? Ang bait-bait niyo nga po e. Napakapangit po ng ugali ng taong magagalit sa iyo, ma’am,” Manang says, laughing after.
     “O sige po, salamat ha, mag-go-grocery pa kami, e,” says Joanna, also laughing a bit, but as she walks to the car adds, “Kumusta naman ang mga anak mo?”
     “A, okey naman po.”
     Fidel waves goodbye to Manang from the car.

@ @ @

Sunset. Now Fidel is taking a picture of real fishermen walking around Tacloban near the Apostol house, carrying candles and pictures of fish in galvanized tubs. One placard reads, “Salamat sa paglaban mo sa interes naming mga mangingisda, direk Vicente Apostol!” Now they’re sitting in front of the Apostol residence in a sort of belated vigil, with Joanna looking down from one of the house’s windows, the house caretaker beside her, both waving to the people at this rally.

@ @ @

Now Joanna is moving around a mini-mausoleum (with angel sculptures) being built for Pablo in the Roxases’ backyard garden. She is shooting the men working on the mausoleum with her camcorder. Later, a fishmonger carrying two pails of fish hanging from opposite ends of a pole that run across one of his shoulders enters the open gate and goes straight to the backyard, comes into the garden asking the men there if they want to buy fresh fish for grilling. A couple of the men look inside the pails. Joanna stops shooting and looks at the fish herself, thereafter calls to Fidel to hand her a basin.

@ @ @

July 4. It’s a date that previously commemorated the Philippines’ independence from the United States in 1946, but was turned into a “Republic Day” in 1962 by President Diosdado Macapagal. The current “Independence Day” now falls on June 12, the date in 1898 the murderer, dictator and collaborationist Emilio Aguinaldo signed, along with a retired American artillery officer, the Filipino nation’s independence from Spain.
     The Cultural Center of the Philippines shimmers in the night. Inside one of the center’s bigger galleries, a crowd is applauding. Fidel’s photographs of his fish installations and Joanna’s videos are on exhibit, and copies of a book containing the photographs titled Fishing Towns: Installations & Photographs by Fidel Roxas and DVDs titled Pablo’s Fishes by Joanna Apostol-Roxas are all displayed on a table, obviously for sale.
     From a platform, Fidel is speaking to the gathered crowd. He says:
     “Mga kababayan, alam po natin na tatatlo ang technical stages sa pagbuo ng isang painting. Naroon ang paghanda ng canvas para sa gagawing painting, kung saan papahiran natin ang canvas ng latex paint o ng gesso. Pagkatapos naroon ang painting proper, ang simula ng pagpinta hanggang matapos ang pinipinta, kung saan gamit ang oil paint o acrylic o anuman. Tapos, kung oil ang ginamit mo, pagkaraan ng isang taon na paghihintay, naroon na ang ating paglagay ng varnish sa ibabaw ng painting, at least para sa mga gustong nilalagyan ng varnish ang kanilang oil paintings, at dito sa stage na ito masasabi natin na tunay na ngang tapos ang painting dahil tuyong-tuyo na. Subalit, ladies and gentlemen, merong mga lebel ng paggawa ng painting na wala sa mga physical layers ng pintura at varnish, na wala sa mga nakikita sa canvas, na wala sa mga nakikita sa painting. Ito po ang mga lebel na minithi kong ipakita sa mga bago kong gawa, sa mga instalasyon at larawan na kinunan ng kamera ng iyong lingkod at ng filmmaker kong maybahay . . . mga larawan na minadali naman naming prinoduce bilang framed photographs at para sa isang libro at video CD upang maging available sa arts festival na ito.
     “Noong nakaraang Marso po, nakita ko ang matagal ko nang hinahanap na pulitika sa aking ginagalawang sining, ang sining ng painting. Maaaring hindi ito ang pulitika ng sining na nakikita ng iba sa atin sa ating mga sariling sining, ng mga kapwa ko artists, ibig kong sabihin, subalit ito po ang set of politics na tila dinala sa akin ng mga bagong pangyayari—mga pangyayaring kasama na po ang pagkamatay ng aking tatlong-taong gulang na anak na si Pablo, ang pagkamatay ng aking father-in-law, ang kilalang direktor na si Vicente Apostol, at ang mga matagal nang nasimulang mga pagtatanong sa aking pagkatao ng aking kapatid na si Architect Federico Roxas noong Marso rin two years ago, mga tanong tungkol sa relasyon ko sa aking mga obra. . . . Wala po akong regrets sa aking mga dinaanan at iniwanang mga istilo, mga istilong maaari kong balikan sa mga darating na taon kung magiging makabuluhan uli ang mga ito sa akin. Subalit, ngayong taon, sa aking palagay, napapanahon na po na tahakin ko ang isang bagong lipi ng mga pagbabago sa aking sining, tanggapin man ito ng merkado o hindi. Dito niyo po makikita ang totoong ‘ako’ sa kasalukuyan. Of course, ang mga obra ko noong mga nakaraang taon ay may totoong ‘ako’ rin naman, huwag po kayong mag-alala, mga dati kong collectors. Ngunit ang mga bagong pagbabago na i-a-apply ko mula ngayon sa aking sining ay nagmumula sa aking paniniwala na mayroong phases sa buhay ng isang tao. Kaya may Blue Period, ikanga, may Orange Period, at may kung anu-anong period. Hindi ko po maipaliliwanag nang husto ang mga gawa ko ngayon; hahayaan ko na lang pong pumasok ang mga kritiko sa ating bansa sa mga mental spaces sa aking mga obra kung saan ako ay tahimik, dahil mahirap naman kung aagawan ko pa sila ng trabaho, di po ba? . . . Dito ko na po ilalagay ang period sa aking speech, kaya po, maraming-maraming salamat.”
     There is laughter and wide and loud applause among the cocktail crowd in the big gallery.

@ @ @

Fidel and Joanna are in their not-so-expensive hotel room in Manila. Fidel calls for a bottle of wine from room service through the room’s phone.
     After tipping the room service man, Fidel and Joanna turn off the TV and go over to their hotel room balcony with the wine.
     They are obviously not very happy. Joanna says:
     “Nami-miss ko si Pablo. Sana kasama natin siya rito.”
     Joanna puts her head on Fidel’s shoulder. Fidel sighs. He puts an arm around Joanna, and they listen to the sounds of the city. Gradually bit of tears well in Fidel’s eyes. Joanna looks up at him, at his eyes, and bits of tears begin to well in her own. They watch together the light-polluted night sky of the city.

@ @ @

Fidel and Joanna get ready for bed inside their not-so-expensive hotel room. Only then does Fidel notice that one of the very-small paintings on one side of the room, of three people looking over their shoulders and walking toward a far sea, is a reproduction of one of his works.
     He approaches the painting, saying, “Tingnan mo nga naman ang pagkakataon. Sa lahat ba naman ng hotel rooms na ibibigay sa atin ng CCP, ito pang me ganito. Reproduction pa.”
     Fidel and Joanna laugh sadly.
     “Public art na ba?” Joanna says.
     “Yeah,” says Fidel, chuckling. “Tila pinapahiwatig na kelangang lingunin na natin ang lahat ng mga lumipas habang tuloy ang pag-iibayo ng ating mga panaginip para sa hinaharap, mga panaginip na ating tatahakin hanggang sa ating sariling kamatayan. . . . So, ito na ba iyon, Joanna? Ang pagtatapos ng ating mga pangamba tungkol sa kung ano pa ang maaaring mawala sa atin?”
     “Wala nang masama na dapat dumating pa, Fidel. Natapos na ang malagim na mga pagbabago,” says Joanna in reply.
     Fidel goes to her, clutching her head. “Patawarin mo ako, ha.”
     Joanna embraces him while wearing a soft smile.

@ @ @

A stewardess announces that the couple’s plane is getting ready to land on Tacloban’s airport runway.
     Soon they’re at the airport terminal, later exiting toward a group of men offering taxi service with their jeepneys or AUVs. The couple passes this group and sees Federico who leads them to their car, the Roxases’ Toyota Corolla. Federico is wearing a T-shirt with Fidel’s fish design on it.
     Two young men at the airport recognize a now-popular Fidel (“pare, si Fidel Roxas yun o”; “yun ba yun?”).
     “Salamat kuya, ha,” Fidel says.
     Federico says, laughing, “Wala yun, ano ka ba? I-drop niyo lang ako doon sa coffeeshop na iyon sa bahay natin.”
     Soon they are on the road, a billboard on the side of the road displaying Fidel’s fish-and-dynamites art, with the words “Nasa iyong mga kamay / ang kinabukasan nating lahat” above the drawings. Some houses they pass have also put up fishes-and-dynamites stickers with those words.
     “Uy, nga pala,” Federico says, “kelangan ko nang magpunta uli ng Thailand. Tapos na ang mahaba kong bakasyon. My congratulations sa inyo ha, and, of course, . . . my prayers for Pablo’s and your Papa’s soul, Joanna, nagpamisa ako kanina.”
     “Kuya,” Joanna says, “itong bago naming art, ito ang monument natin ke Pablo. Maraming salamat sa iyo sa tulong mo, kuya. Binuo natin ito, tayong tatlo. . . . Ngunit kailangan pa bang mangyari ang lahat ng nangyari para makita namin ang aming mga tunay na sarili sa kasalukuyan? (Joanna almost begins to cry, but stops) Para makita ang mga bagay na makapagpapasaya sa amin, kapalit ng batang nagpasaya sa amin?” (Silent tears finally come)
     Fidel ignores his wife’s silent crying. “Maraming salamat, kuya,” he says.
     Federico doesn’t know what to say, except “walang anuman. Wala iyon. Actually, ako man may malaking napulot na aral mula sa inyong dalawa. . . . Nabago na rin ang political-art perspectives ko ng . . . ng lahat ng nangyari, guys. Naging modernist ang post-modernism ko, my bad. Para akong Marxist na may dalang maraming sagot na nakalimot nang magtanong ng kanyang maraming tanong, lalo na yaong mga tanong tungkol sa sarili.”
     There is momentary silence.
     “Sana nandito ka uli next year,” Fidel says, breaking the silence.
“Of course, of course. Una ko kayong pupuntahan.”

@ @ @

Fidel and Joanna are now alone in their car, cruising along on San Juanico Bridge.
     The car CD player plays Yano’s freedom song “Naroon” as Joanna adjusts her seat to lie down and look at the empty backseat.
     When their car exits the bridge, a sign that points “To Soria” has Fidel’s fish-and-dynamites art on or above it.
     Another Yano song is playing on the car deck when they arrive on their street, passing by the dental clinic now sporting a billboard sign bearing the name of the clinic and a large drawing of a cartoonish boy with Fidel’s shiny fish art for teeth.

@ @ @

Joanna plays “Naroon” again on the CD player in the Roxas house’s living area where Sienna appears and hugs Joanna and bows toward Fidel. Fidel is carrying a rolled poster. So Sienna is back in the Roxases’ house.
     “Ma’am, kuya. Kumusta po kayo, ma’am?” says Sienna.
     “Okay naman, Sienna. Okay lang kami. Salamat.”
     “Ma’am, sir, ito po yung diniliver na mga kahoy na isda, order nyo raw. Ito po, totoo po ang mga banyera. At tulad nang sabi mo sa phone, ma’am, ilagay ko sa isang banyera ang lahat ng toy car ni Pablo,” she says, smiling at the smiling couple.
     “Ang ganda,” says Joanna, as Fidel examines the metal drum basins.
     “O, Sienna, pag-uwi mo mamaya dalhin mo rin ‘to. Para sa bahay niyo,” Fidel finally says, handing Sienna the poster.

@ @ @

Sienna goes to her family's small house in Soria. She puts up the poster of Fidel’s fish-and-dynamites art on a wall in the house beside the posters of Filipino actors and actresses and a large photo of Pablo. The poster, too, had the words “Nasa iyong mga kamay din ang kinabukasan nating lahat” at the picture’s top.

@ @ @

If this was a movie, we might here imagine a fade to a black screen from where we can fade back in again.

@ @ @

“Hindi na mga ilaw o props o actors ang inaayos kundi mga damo at bulaklak.”
     Vicente laughs, but also with a certain melancholy, as he walks around Joanna and Sienna among the flowers in their front garden one morning.
     “Pero walang nasayang,” he says to his 17-year-old camera-girl’s camera as he approaches the Roxases’ front stairs.
     “Naabot din o nakita rin ni Fidel at ni Joanna ang totoong pulitika sa kanilang mga ginagawa araw-araw. Kasi nga naman, hindi porke pulitikal kang tao tulad ni Federico ay may pulitika ka na. Iba ang pagkakaroon ng pulitika sa pagiging tunay na pulitikal. Sino ba ang polity kundi ang tao? Ang pagkamulat mo sa relasyon mo sa tao, magmumula roon ang kalayaan mong magbuo ng tunay mong pulitika, kung saan makapipili ka kung sa nabuo mong pulitikang ito ang tao ay kasama o hindi kasama.”

@ @ @

Joanna, not the 17-year-old camera-girl, calls, “is that a shot? Is that a wrap na?” toward a cameraman behind whom stands a woman holding a boom mike pole.
     Fidel, in front of the Roxases’ gate, wearing the same bloodied clothes Vicente was wearing on that day he died, gets up from the ground, saying, “That’s a wrap.”
     People by the banana-cue stall applaud, but with no one excessively joyous, even as two kids mimic Fidel with “datsarap”, “datsarap”. This is not your perfect ending, after all, as neither Joanne nor Fidel would wear a smile during this scene. Our story could here either very slowly fade to black or slowly zoom out to a drone shot of Soria, where the sound mixer could place Lucio San Pedro’s “Sa Ugoy ng Duyan” on the sound strip here, . . . on toward the credits where Yano’s “Naroon” may be played again.



— TAPOS —






1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15