Fidel's March: A Screenplay of a Novel (Chapter 06)

THE brothers were now inside the studio with all the lights on. Fidel showed Federico some of his paintings. He pointed to a bunch of ready canvases with orange underpaintings of various tints.
     “Eto, para sa bago kong orange series. Di ko pa alam kung ano ang mga ipoportray ko rito o kung pa’no,” Fidel said, nervously laughing.
     “Fidel, bilib ako sa mga gawa mo, ‘tol, ha. Madrama. Maraming tao ang napahanga mo, ‘tol, at ang mga kulay mo, wow. Pero, alam mo, brod, sabi ko nga kanina, yun ay dahil nakikita nila ang sarili nilang pulitika sa mga gawa mo.”
     Fidel just listened, not wanting to talk about it any longer. But before his brother could say anything more, he said:
     “Ewan ko ba, kuya. Kung kailan ako naging successful sa art, saka ako na-depress sa sarili kong art. Buti nalang di pumapalya ang kamay ko tsaka yang sinasabi mong kulay ko na nagustuhan ng art market. Pero, I’m sorry, you were saying?”
     “Ha?” Federico said.
     “Sabi mo . . . pulitika nila ang nakikita nila sa works ko.”
     “Yeah. . . . For example, ‘Del . . . maliban sa gusto ng mayayamang collectors, na . . . you know, na meron silang mga magagandang paintings tungkol sa mahihirap, mahihirap na mangingisda, halimbawa, sa kanilang mga dingding, . . . nagpapagawa rin sila ng mga portraits sa iyo na kunwari mangingisda rin sila o nakakahalubilo nila ang mga mangingisda, di ba? At dahil nakatalikod sila sa loob ng mga paintings mo, nakikita nila ngayon ang hinahanap nilang larawan nila na di nila nakikita sa salamin o sa tunay na buhay, ang hitsura ng likod nila sa malayuan ayon sa pananaw ng isang sumusunod sa kanila. . . . Do you see what I mean? So, ang mga portraits mo sa kanila na puro mga nakatalikod, bilang mga mangingisda rin o kaibigan ng mga mangingisda, ay larawan na nagsasabi sa kanila na may mga tao sa likod nila, at pag tinitingnan nila ang mga paintings na ito, sila ngayon ang isa sa mga tao na yon na nakatingin sa likod nila; nakikita nila ang kanilang mga sarili bilang mga tao na naghahanap ng paraan upang maging kaisa nila ang mga mahihirap, at nagugustuhan nila ang kanilang nakikita sa mga larawang ito. You see?. . . . Samakatuwid, painting ito hindi lang ng view ng kanilang mga likod, ito ay tungkol din sa reyalidad na may mga tao na sumusunod sa kanila sa likod, na tumitingin sa kanila, at naniniwala sa kanilang mga aksyon. At pag tinitingnan nila ang painting nilang kinomission sa yo, naaalala nila ang mga taong nakatingin sa kanila, sa kanilang mga likod.”
     “Hahaha,” laughed Fidel, “puwede ka palang art critic, kuya, a.”
     “Haha,” laughed Federico, “o di ba? At isa pa ro’n, may isa pa silang nakikita. Dahil nga nakatalikod sila sa larawan at nakikita nila ngayon ang kanilang mga likod na tinitingnan ng viewers ng mga painting na ito, ibig sabihin subconsciously ay nakikita nila ang sarili nila bilang mga nasa unahan na sinusundan lamang ng mga nasa huli, ng mga nasa likod. Nakikita nila, with pride, ang kanilang mga sarili bilang mga lider.”
     “Hahaha,” laughed Fidel. “Oo nga, ano.”
     Rico approached his brother. He placed his right hand on Fidel’s shoulder as they looked over a large old painting on a wall.
     “Fidel, kilala kita. Alam ko na alam mo kung bakit mo ginawa ang mga paintings na ganito. Nabasa ko ang mga essays mo sa mga catalogs ng shows mo. Ang mga art appreciation kong pinaparinig sa iyo ay extension lamang ng appreciation ko dun sa mga sinabi mo tungkol sa sarili mong mga obra.”
     He walked to another painting.
     “So, here is what I am saying here. Ang appreciation ng merkado mo ngayon, hindi ito in sync doon sa original na intention mo, di ba? Nilamon ka ng mga kritiko, ‘tol. Hindi mo sila nilabanan, hinayaan mo sila sa kanilang preferred views. Na mostly decorative ang direksyon. Formal. Di naman din kita masisisi, sabi ko nga, dahil sa loob ng tatlong taon mong success may napala kang mga benefits, tulad ng nabili mong bahay na ito, tulad ng bago mong SUV. Pero . . . naaalala mo ba nung pinadalhan mo ako ng litrato ng isa sa mga paintings mong ganito, nung di ka pa sikat? Alam mo ba ang sinabi mo sa sulat? Parang gusto mong gumawa ng maraming ganun. Dahil? Dahil, sabi mo, nakikita mo na may pinupuntahan ang mga mahihirap na ayaw nating puntahan. Ito ay mga lugar na ipinauubaya na natin sa kanila, na sila na ang magpunta, mga lugar tulad ng nakakatakot na dagat. O di kaya, sabi mo pa, sa mga ganitong larawan naipapakita mo na lahat ng mahihirap ay paalis sa kasalukuyan, patungo sa pansamantalang kasaganaan na sila lang ang nakakaramdam. Ibig sabihin, dito ngayon ay subsob sila sa kanilang mga bagong huli, na para bagang wala silang kailangan sa ‘yo dahil busy sila, at marami silang nahuling yaman kung saan hindi mo maiintindihan ang lalim ng kanilang kasiyahan. . . .
     “Naalala mo, ha. O nakalimutan mo na? Oo? So, . . . ano ang nangyari? Nagustuhan ang art mo’ng ito ng mga mayayamang art patrons at art collectors! At lahat ayon sa kanilang reading at appreciation. At alam ko na, deep inside you now, alam mo ang nangyaring iyon. Anu-ano nga ba ang sabi ng mga binayarang critics?”
     “Iba-iba, kuya.”
     “Kita mo na? Thesis nila, na binayaran ng marketing para sa mga show mo, hindi entirely thesis mong malalim at seryoso. At wala ka nang interes na ikorek ang tingin nila para maging tugma doon sa thesis mo, noon man o ngayon. Naiintindihan ko iyon.”
     “Well, kasi nga naman, kuya,” Fidel finally says, “well, tama ka, hindi ko naipaglaban ang statement ko noon. Pero ngayon, . . . ang thesis ko na yon, noon pa yon e, nung ginagawa ko pa ang literal kong thesis sa college. E, siyempre, iba na ngayon. Iba na ang mga interes ko ngayon. Kaya wala na rin akong interes na ipaglaban ang anuman sa mga gusto kong sabihin noon tungkol sa mga imaheng ito.”
     “Bata ka pa nga kasi, at naging mabilis ang growth mo, natural lang na ayaw mo pang magpatali sa isang thesis at iexpand ito, I perfectly understand you. Pero—”
     Fidel was smiling.
     “Tumanda na rin naman ako ng ilang taon, kuya,” he said. “Sa tingin ko ay kaya ko nang mag-commit sa isang malaking thesis, kuya. Nga lang, tama ka, iniwan ko na ang dati kong thesis, kaya naghahanap na ako ngayon ng bagong thesis to commit to, at tila wala akong makita,” Fidel added, in a kind of futile defense.
     “Yun ang ibig kong sabihin, Fidel. Kaya mo nang dalhin ang sarili mo sa isang commitment ngayon. So, ngayon, maghanap ka ng compromise. Hulihin mo ang gusto ng gallery na mami-maintain mo, pero hanapin mo rin ang pulitika mo ngayon sa loob nito. In short, gagawa ka ng mga ganito para sa art nila, at gagawin mo rin ito para sa art mo, both in one art. Ultimately, para sa iyo, para sa ikasasaya mo, nakukuha man ito ng kasalukuyang market o hindi. Ang importante, nariyan pa rin ang essays mo. Kung iniignore man ng kasalukuyang market ang mga essays mo ngayon, balang araw may titingin din sa mga ito, sa future, na siseryoso sa mga ito. At yun ang ipaglaban mo, sa sarili mo. Secretly, if it must be. So, tanungin mo ang sarili mo, nasaan ka ba ngayon sa loob ng art mo? Ikaw lang ang makasasagot no’n.”
     Fidel looked glumly at his brother.
     “Dahil,” said Federico, facing a wall in the studio with his back to Fidel and gesturing to the paintings, “para saan ang buhay natin kung wala tayong pulitika na galing sa ating sariling mga puso?”

@ @ @

The brothers were back at their balcony table.

     Fidel lit a cigarette. Federico leaned back, sighing.
     “Ako, turo nila sa akin sa college, mag-design ng mga buildings na maganda. Nang ganito at saka ganon. Tapos sa mga exhibition, lahat ng mga classmates ko pinag-uusapan California architecture. Masaya na sila ro’n. Well, ako, unfortunately for me noon, hindi. Tingin ko sa architecture nila mainit pa rin, hindi pa rin bagay sa ‘tin. At mahal ang materyales, maliban sa Vigan tiles, yung mga red-clay earthenware tiles na ‘yon.”
     “Lasing na yata ako, kuya, pero uminom ka lang,” Fidel said.

     They laughed, Federico shaking his head.

     “Hayaan mo, tutulungan kita sa problema mo riyan sa art mo, bro,” Rico said as he downed another glass of tubâ.

@ @ @

It was dark now, but the brothers were still on the studio balcony. Beautiful garden lights from the fine backyard garden, along with a large yellow illumination from the balcony ceiling lamp, and the white shimmer from the ceiling lights in the studio, together brightened the brothers’ balcony atmosphere.

     The brothers were drunk enough now and boisterous. Joanna was now beside Fidel, leaning on him while she drank white wine, sometimes laughing with them.

     Federico was saying, “sabi ko sa asawa mo, Joanna, hindi niya kailangan ng pulitikang naririto na, yang komunismo, kapitalismo, o kung anu-anong ismong nariyan na. Dapat maghanap siya, sabi ko, ng mismong ismo niya.”

     The brothers laughed at this accidental rhythmic rhyming, sounding like rap, and Joanna smiled along.

     “Mismong ismo niya, ha, okey yun a,” Fidel said, smiling at his wine glass.

     “Wala na kayong dapat ipangamba tungkol diyan sa isyu ng kung ano dapat ang magiging art ni Fidel mula ngayon,” said Federico.

     Joanna smiled, then looked at her glass, and then looked at Fidel. Fidel looked at his glass, dourly still.

     “Diyos ko, Fidel, ako rin yata lasing na lasing na a, uuwi na ako,” Federico said.

     “Hindi, huwag, kuya,” Fidel and Joanna abruptly said.

     “Dito ka na matulog, mahirap na mag-drive ngayon, mahulog ka pa sa San Juanico e,” Joanna insisted, laughing at her own thought.

     “Oo nga,” said Federico, also laughing. “Tama ka, Joanna. Mahirap tumawid ng San Juanico pag lasing. Makikita mo ang magagandang ilaw, makakalimutan mo ang daan. Ayoko pang mamatay, at lalong hindi mula sa San Juanico Bridge. Matsismis pa tayo na na-San Juanico Bridge torture tayo at iyon ang ating ikinamatay, hahaha.”

     They laughed, understanding at the same time that this would not be funny to many in Samar who survived this form of torture.

     “Naghanda na ako ng matutulugan mo, kuya,” said Joanna. “Doon ka na sa kuwarto ni Pablo. Alam mo naman, kuya, si Pablo sa kwarto pa namin natutulog e, kaya dun ka na lang. Okay lang ba sa iyo na may makikita kang mmobiles sa kisame?”

     They laughed.

     “Tsaka, naku,” said Joanna, “marami ring nakakalat na toys sa kuwarto. Ikaw na lang maglaro ng toys ni Pablo roon, kuya.”

     They laughed at the thought of Rico sleeping in a room full of toys. Then the brothers stood up, Federico raising his glass.

     “Ang babata nating nagtagumpay, kapatid ko, ‘no,” Federico was saying. “At dahil wala pa sa balak natin ang mamatay na o huminto sa pagtatagumpay, toast tayo. Para sa inyo, Fidel, Joanna.”

     “Para sa iyo, kuya,” said Fidel after taking his glass.

     “Sa iyo, kuya,” said Joanna, also raising her wine glass.

     They drank/sipped from their glasses.

     Then Joanna said, “Pero hindi pa tayo matutulog! Halika, maghapunan na tayo! May mainit na sopa.”

@ @ @

March 5. Early the next morning on the front porch of the Roxases’ house, Federico was saying his goodbyes and thank yous to Fidel and Joanna and Pablo. Pablo kept on saying “ba-bye” to Federico, and Federico, smiling, kneeled on one knee to hug his nephew. Earlier, Fidel asked his brother to stay for breakfast, fearing his brother might still have a hangover, but Rico refused, saying he had to meet somebody early at the MacArthur Park Beach Resort in Palo, twelve kilometers south of Tacloban.

     Fidel went down with Federico to the latter’s car, also in the Roxases’ driveway. Joanna and Pablo went down the stairs and then waited for Federico’s car to pass by the gate. The brothers embraced.

     Some of the Roxases’ neighbors were out on the street talking. Unheard by the Roxases due to the noise of some passing motorized tricycles and Federico’s car, one of the women, known as a town gossip, said to another woman, “nagyakapan. Sabi ko na bakla yan si Roxas e. Kasintahan niya siguro yan dati.”

     The women laughed.

     “Kaiskandalo!” continued the gossip. “At yung misis walang pakialam.”

     A man sitting on the curb overheard the gossip’s statement. He called, but not loudly so as to avoid the Roxases’ hearing him, “hoy, mga tsismosa! Inggit lang kayo at hindi kayo mayaman. Yan, ang bata-bata, mayaman na. Kayo ang gugurang na wala man lang pambili ng bagong panty.”

     There were other men by the banana-cue stall who guffawed at this almost-whispered vulgarity.

     “Hoy, hindi ako inggit,” said one of the women.

     “Hmm,” said the vocal man, “siguro kung ako ang yumaman, kung anu-ano rin siguro ang sasabihin niyo tungkol sa ‘kin, ano. Mga inggitero!”

     “At kailan ka naman yayaman, aber? Pagputi ng uwak?”

     “Aba, hintayin niyo. Walang yumayaman na matinong tao. Pag ako nagsawa na sa pagiging mabait, yayaman din ako, tingnan niyo lang.”

     “Matanda na po kayo, wala na kayong mapapasukan para yumaman pa.”

     “E, malay niyo, baka nga bakla yan si Roxas, magpapasyota na lang ako riyan. E di yayaman na ako.”

     “Buti pa!” the two women said, laughing.

     Further down the street leading to the harbor, another pair of observers, teachers in uniform, were approaching the Roxases’ house on their way to a school on the other end of the road. Looking at the Roxas brothers, one said, “Uy, si Fidel Roxas.” “Iyan kaya ang kapatid niya?” “Mukha. Kamukha e.” “Tinuturo ko na nga sa Art ang mga paintings ni Mr. Roxas e. Para ma-proud naman ang mga kabataan natin sa mga sikat na mula rito sa atin.” “Kaya lang hindi naman sila sumikat dito sa atin e, sa Maynila lang, at sa mga mayayaman lang na bumibili ng art.” “Kaya nga kelangan natin ituro e, para maintindihan din ng mga bata.Para mag-ambisyon din silang maging matagumpay sa Maynila.” “Ewan ko ba. Ako, minsan, di ko maintindihan ang art na yan e.”

@ @ @

Federico waved his hand out of his rented car’s window as it moved away.

     “I shall return!” he shouted.

     As he said this, the sun went further up at the MacArthur Park Beach Resort in Palo, Leyte, where Federico’s client was waiting for him over coffee and a sandwich, watching frisbee players on the beach when the morning wind still allowed frisbees, that morning when the surf still would not entertain any skimboarding to progress.

@ @ @

At the University of the Philippines at Tacloban, an exhibition involving reproductions of Fidel’s paintings, aptly titled “A Waray Voice: An Exhibit of Reproductions of Paintings by Fidel” had college students talking about the pictures in the open hall. On one of the walls was a poster announcing the upcoming film festival featuring the films of Vicente Apostol.

@ @ @

It was now evening. Fidel sat in the dark in his studio. There was, however, ample light coming from the backyard garden, the nice backyard garden, streaming in through the open window and balcony door that let Fidel see his paintings in the studio under a different light. He was staring at some of his paintings in the semi-darkness. He was smoking. He could see how the smoke and the light in the dark sang together like two singers in a duo, forming their perfect harmony in a sad sort of chorus.

1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15