Fidel's March: A Screenplay of a Novel (Chapter 05)

MARCH 4. Sienna placed a newly cooked dish at the center of the dinner table. This was for lunch, but no one yet was at the table.

     If you were at this dinner table at that very moment and had looked in the direction of the house’s main doorway, you would have seen Federico come in, a rough-faced young man of about 30, at first emerging from the stairs and then entering the doorway from the front porch. He also looked like someone whom many men would envy for looking so successful (expensive golf shirt, wristwatch and sunglasses, that last resting on top of his forehead), even if he was less personable than his younger brother. Sienna met him at the doorway to take the bag of fruits from his right hand, while Joanna—still with a kitchen apron—welcomed him with a buss on the cheek, taking the basket of flowers from his left hand. Federico also had a hardcover coffee table book with him, tucked between his left elbow and ribs, which he took with his right hand after Sienna freed him of the bag of fruits. He presented the book to Joanna, who was elated to see what the book was about.

     Federico called, “Magandang tanghali po!”

     Fidel also came out of the kitchen now, also with an apron on. He was carrying Pablo, who asked to be put down to get his toy car on the banig beneath the coffee table in the alternate living area. Federico embraced Fidel. Pablo came over to kiss the visitor, as prompted by his mother, and showed the visitor his toy car.

     Fidel had said, “Kiss ka sa ninong mo, Pablo. Sa uncle ninong.”

     “Uy, ang ganda naman niyan,” said Federico to Pablo, referring to his toy car. “Ang laki na nito, a!” he added, talking to Fidel and Joanna. “Ang laki na ng inaanak kong pamangkin! Mr. Pablo Picasso!”

     Federico was beaming.

     “O, ano, kumusta, bro?” Fidel said, “tumanda ka na naman a.”

     There was laughter.

     Fidel added, “Pumuputi na ang buhok natin a. Pero konti lang.”

     They laughed again.

     “Uy, eto nga pala,” Federico pointed to the coffee table book now with Joanna, who handed it to Fidel, “coffee table book tungkol sa tinaguriang ‘bagong Filipino architecture,’ my man. . . . Kasama ako riyan.”

     He hand-gestured quotation marks at his mention of a “new Filipino architecture.”

@ @ @

The two brothers were now at the dinner table.

     “E, ikaw rin naman tumanda rin a,” Federico was saying. “E, pa’no ba naman, dalawang taon tayong di nagkita. Talagang tatanda ako sa kaiisip kung ano na nga ba talaga ang nangyari sa kapatid kong sabi-sabi ay mayaman na raw.” He chortled, tapping Fidel on the arm.

     “Biro mo,” he continued, “tuwing may exhibition ka sa Maynila, pagpunta ko sa gallery . . . siyempre wala ka na ro’n, hindi na kasi opening, at parating nakauwi ka na raw sa Leyte. Leyte, Leyte, Leyte! Man, ba’t ba ayaw mong magtagal man lang sa Maynila? Parati kang may ginagawa? Pero, hey, heto na nga, may bago ka na palang bahay dito sa Soria. Ba’t di ka bumili ng bahay sa Maynila, para mas malapit sa galleries? ‘Cause, wow, pinili mong dito rin magtayo ng studio, ha? Sa typhoon path pa ha, bilib talaga ako sa guts mo, bro. May pulitika ka riyan.”

     “Ha? Anong pulitika iyang pinagsasasabi mo?” asked Fidel with a laugh, now smiling with a frown.

     “Pulitika mo, ibig kong sabihin,” continued Rico, gesturing with a finger to the ceiling. “Ang piliin mong makasama ang ating mga ka-rehiyon kesa makipagkapitbahay sa mga taga-Maynila. Sana puwede ko ring gawin yun sa trabaho ko. Hindi puwede e. Actually, hindi nga rin ako mapirme sa Maynila e.”

     “Hindi, kuya. Hindi sa ayaw ko ro’n, kaya lang maganda na rin ang lumaki si Pablo sa hangin dito. At gusto ko rin naman ipagpatuloy ang nasimulan ko nang klase ng painting, kaya dito na ako, mas malapit sa subjects ko. Walang pulitika yun, kuya.”

     Joanna was still helping Sienna ready the other courses, especially the salad, so they could already start dinner.

     “Saan ka nakapirme ngayon, kuya? Hirap talaga ng mga jetsetters, ano, mahirap mahagilap,” said Joanna as she appeared again from the kitchen.

     Federico laughed, saying, “Ay, Diyos ko, nakakapagod maging jetsetter. (He laughed again, apologetic at being counted as among the Southeast Asian region’s jet set) Ang bumiyahe nang bumiyahe, sus! Pero ano ang magagawa ko, yan ang trabaho natin e.”

     He laughed heartily again, still embarrassed at Joanna’s joke of a tag on him as a ‘jetsetter’.

     Joanna had come in with the salad. Sienna the maid had also served the soup. Pablo climbed onto his father’s lap.

     “Okay,” said Joanna, “pasensiya ka na ha, biglaan kasi ang dating mo e, di kami nakapaghanda.”

     Rico laughed.

     “Pasensiya! Pasensiya rito?” he said, smiling, gesturing toward what could be an astonishing variety of dishes on the dinner table. “Ano ‘to, McDonald’s food ba ‘to? Dahil yun ang food na kelangan akong magpasensya,” he added, giggling.

     They ate, their conversation and feasting quite happy underneath the vaguely high spirits of Antonino Buenaventura’s Symphony in C playing on the CD player. . . .

     Later, Fidel stood up and went to his studio. In the studio he transferred a small table by a wall out to the studio’s little balcony.

@ @ @

The table in the balcony outside Fidel’s studio now had a half-gallon of bahalina on it, along with a large plate of sweet potato fries and a casserole dish in the middle, two saucers with forks, and an ashtray for Federico’s cigarillos. The maid had helped put some of those there. Now Sienna went away.

     It was pleasant on the balcony, one could see tree leaves brushed by whiffs of wind.

     Just then Federico came into the studio as Fidel approached the CD player in his studio to play some music, starting with Lucio San Pedro’s Dance of the Fairies.

     “Hmmm,” Federico said, looking around him, “ganda nito a.”

     He had stopped in front of a newly-gessoed vertical blank canvas on an easel and, pointing at it, jokingly repeated, “ganda nito a,” chuckling. He added, “ano’ng ilalagay mo rito?”

     “A, yan?” said Fidel, “commissioned portrait yan e. Sa isang Provincial Board member, nakatira riyan sa kanto. Si Attorney Sevilla. Kilala mo yata yun e. Taga-Tacloban din, pero ilang taon na rito.”

     “A, talaga? Sevilla, Sevilla. Di ko maalala e. Mukha yatang ang daming taga-Tacloban ang bumili ng lupa’t bahay rito a.”

     “A, oo,” said Fidel. “At, alam mo, kuya, tungkol diyan sa painting na ‘yan, sasabihin ko sa ‘yo, ang hirap magpinta ng pulitiko.”

     They laughed mildly.

     “Kaya, hayan, kita mo? Hanggang ngayon latex paint pa rin yan,” announced Fidel.

     “Latex?”

     “Latex paint, kuya,” Fidel said, whisperingly adding, “hanggang ngayon latex paint pa rin ang gamit kong pang-prepare ng canvas, kuya. Pareho lang naman sa kung gesso ang gamitin ko e.”

     “Well, at least marunong kang gumamit ng gamit ng mga mahihirap na pintor.”

     “Sus, kuya, para naman tayong mga born with silver spoons.”

     Federico smiled, nodding.

     “Maraming mayayaman nang pintor ang latex paint pa rin ang ginagamit at hindi gesso, Kuya.”

     “Talaga, ha.”

     They were both smiling at Federico’s ignorance of the painting trade.

     “Halika, dito tayo,” said Fidel, leading the way to the balcony with the prepared table there.

     The brothers drank bahalina, talked, and Federico smoked. Fidel was an occasional smoker. Federico would put his hand with a cigarillo away every time Pablo came into the balcony, running, followed by his mother. Pablo would say something to Fidel and Federico, and the brothers would respond delightedly. But Pablo would run out again, screaming in childish delight, Joanna just as happily following him.

     “Sa’n ka ba talaga nanggaling?” Fidel asked his brother.

     “Ay naku, galing ako ng Singapore. Nakita ko yung ka-batch ko na naging magna cum laude namin sa UST Architecture, nandun din. Pero mas marami akong project kesa sa kanya,” said Federico, laughing.

     “Pa’no nga ba nangyari yun, kuya? Your celebrity status in your field, I mean. Hindi ko maalala ang chronology.”

     “Huwag mo nang isipin ang chronology. Basta, sinuwerte ako. Dahil sumugal ako. Ayokong sumabay sa trends, bro, you know? Akala ko nga isusuka ako ng mga kliyente, e. Aba, kabaligtaran pala ang nangyari. Many more called, wanted me to take care of their projects, Jesus, that was quite a surprise! And soon I got to set up my own firm. Dumami pa ang tumawag, gustong ako ang gumawa ng mga projects nila, sus, nagulat talaga ako noon! At di naglaon, ako’y nakapagtayo ng sarili kong firm.”

     “Napakabata mong naging success sa field mo, kuya.”

     “Well, , just like you! At iyon ay dahil napakabata rin nating sumugal at naging matapang sa kung ano ang gusto nating gawin. Kaya, nagtagumpay tayong pareho sa fields natin, ‘tol. Pero masuwerte lang tayo. The reverse could have happened.”

     Fidel smiled.

     Federico sighed, saying, “Hay! Muli, sasabihin ko, ang suwerte natin! At salamat din at nakaahon tayo sa ating kahirapan, ‘tol. Naaalala mo? At salamat din sa Nanay, of course, sa mga sakripisyo niya para sa ‘tin, . . .” He sighed again. “Sana buhay pa ang Nanay, para nakita tayong ganito.”

     Fidel looked away.

     Federico said, to break the melancholy, “E, ikaw e, di ka sumunod sa ‘kin sa Architecture, sana dalawa tayo ngayon sa field na ‘to. Partners! Sa halip nag-Fine Arts ka sa UP.”

     “Okay lang naman, kuya, e. Para wala kang kakompetensya, di ba? Walang sibling rivalry sa mata ng tao,” Fidel said with a smile.

     “Sabagay,” said Federico, laughing with Fidel.

     “Ano ba ang ginawa mo sa Singapore?”

     “E, may nagpadesign sa ‘kin ng msliit na office building niya ro’n,” said Federico. “Filipino-Singaporean siya, businesswoman do’n. Kaya, ayun, ako na rin nag-interior architecture, pinaglalagyan ko ng mga kulay-ubeng banig ang mga dinding. Sus, tuwang-tuwa!”

     If this were a movie we would definitely intercut to a photo of that office. But this is not a movie, so suffice to say that the office used organic tropical materials, including the glue and the bamboos with absent lacquer.

     Fidel smiled, seemingly pleased with his brother’s idea.

@ @ @

They were laughing again.

     “Nung isang buwan naman nasa Guam ako. Ganun din. Nagpagawa sa ‘kin ng mga nipa huts sa beach resort nila, Ifugao style naman ginawa ko. Pero collapsible, para kung me bagyo, puwedeng itago nila sa kanilang warehouse.”

     “Aba, galing a. Para palang mga eroplanong puwedeng ihangar!”

     “Gano’n!”

     They laughed.

     “Nga pala, salamat kuya ha. Salamat sa paghanap mo sa ‘kin dito, kasi . . . di ko malalaman kung nasa Tacloban ka, e. Medyo malayo na kasi kami sa city, e.”

     “Aba, siyempre hahanapin kita kung nasaan ka. C’mon.”

     “Dalawang taon na kasi tayong di nagkita e, tama ba? May ginagawan ka ba ng bahay dito?” Fidel asked. “Sino’ng ka-meeting mo kahapon?”

     “Ah. Si Torres.”

     “A, talaga? Si Gov. Torres? Pero sa Tacloban?”

     “Yup. No, actually akala ko sa Tacloban kami magkikita, tapos sabi niya on the way na siya patungong kapitolyo niya sa Catbalogan. So lumiko na ako at nauna na sa kanya roon.”

     “Aba. Bumili rin sa ‘kin ng painting yun e. Papagawa pa nga ng isa pa e. Di kaya yumayaman nang yumayaman si Gov dahil sa jueteng? Aba, yun ang balita rito. At tayo rin, magiging bahagi ng mga pagpapasikat niya ang art natin. Masasama ang art natin sa mga kukunan ng kamera ng TV coverage, in case magkalabasan ng ilang unexplained wealth diyan.”

     Federico laughed.

     “Hindi naman siguro. Me mga kliyente tayo from both ends of the spectrum, I’m sure. . . . E, maganda pala ang kita mo kahit dito ka lang a. Uy, nga pala, across the San Juanico Strait, ‘tol, sa Leyte, me project din ako. Sa Palo. Pero bakeshop house lang, super-liit. Pero pinatulan ko, and you would already know why,” he said, laughing again.

     If this were a movie we would definitely intercut to the architect’s colored drawing of that proposed bakery as he mentioned it.

     “Mga maliliit lang ang project ko rito sa ‘tin in terms of budget, pero basta dito sa atin, at para rito, ok sa akin yun, tatanggapin ko. Halos di ko na nga singilin e. Dahil gusto ko rin talagang me marka rin ako rito, di ba, . . . sa architecture ng region natin. Malay mo, baka pag marami na, puwedeng showroom ko na rin ang buong Waray-speaking region, showroom for my small-scale architecture,” said Federico, snickering.

     “Ayoko lang mag-lecture sa mga college, ayoko no’n,” he continued. “Sabi ko nga sa mga nag-aanyaya sa ‘kin, ayokong maglecture sa architecture classes dito, dahil baka may masabi lang ako na makaiinsulto sa mga nag-imbita sa akin.”

     They laughed, and Federico added, “Kaya, gagawa na lang ako ng mga project dito na puwedeng tingnan ng mga estudyante, in case gusto nilang pag-usapan ang kind of postmodernism ko. Di ba mas maganda? Wala pa akong sermon, sila na lang ang bahala mag-husga sa mga gawa ko compared sa mga modernist na gawa ng mga based dito o compared sa mga pagawa ng mga pulitiko na mga banyagang architects ang kinuha. Mga estudyante na ang bahalang maghusga, yan ang sinasabi ko, kung i-ta-tag nilang magaling nga o bobo ang mga gawa ko rito. Di ba? Sila ang bahala.”

     Fidel was nodding, looking at his glass.

     “Alam mo kasi, ‘tol, dito tayo galing e,” continued Rico. “Kahit pa sabihin mo di natin gusto ang kultura rito, o hindi natin kultura ang kultura rito, tayong mga artist na trained sa contemporary Western art, kahit hinanapan natin ng paraang i-Filipinize ang mga contemporary Western arts na ito, e kung may magagawa ba tayo para baguhin ang local culture na iyon, aba baguhin natin. After all, largely damaged culture ng mga mal-edukadong tao ang kultura natin sa bansa natin, di ba? Yeah! At ako, alam mo ang gusto kong kontribusyon? Alisin ang lahat nang mga bahay na yan na nagkalat na mukhang mga Hong Kong houses na mukhang ang iinit sa loob sa unang tingin mo pa lang! Itatayo nila ang mga ganyan dito, tapos kakailanganin nila ang mga aircon! Gusto kong ibalik yung ventanilla na nasa mga lumang bahay, tulad nitong sa inyo, ‘tol! Mga bintana sa ilalim ng bintana, di ba? Sub-windows, kung tawagin ko. O di kaya mga balconies tulad nito, o mga terraces sa malalaking bahay. Yun kasi ang sa klima natin, ‘tol.”

     Fidel was smiling, looking toward his own house’s ventanillas from the balcony, and gave Federico a right thumb-up.

     “Tsaka yung mga colored frosted glass noon, naaalala mo ba? Ang gaganda nung mga iyon! Sayang at nawawala na ngayon,” Federico added.

     Were this a movie we should insert here a picture of one such use of the colored frosted glass. But you get the picture and the beauty of those features. Federico’s nostalgic-modernist art. Post-modernist, sure, if you will.

     “Nga pala,” Federico continued, “may kliyente akong Vietnamese-American na nakapag-asawa ng isang babaeng Thai. Ngayon, bumili ng ilang paintings mo sa gallery ni Mrs. Lanuza. E, ang artist name mo naman, minsan walang apelyido e. Fidel lang, di ba? So, imagine nung sabihin ng asawa niyang Thai sa kanya, joking of course, at naririnig ko, sabi, ‘Thuc’—yun ang pangalan ng kliyente kong Vietnamese-American—‘Thuc, e yo sure this is no communist paintings? Is da artist of dese a Fidel Castro?’”

     Fidel and Federico laughed at this, not so funny though it was.

@ @ @

Federico looked at his wristwatch. It said 5:00, with the sunlight already brushed by orange hues in the pre-summer afternoon. They were still laughing in the balcony.

     “Yun. Bumalik si Thuc sa US, tapos sabi niya sa akin, ‘Federico, I Shall Return. Now that I know that the painting I bought was by your brother, tell him I am not a communist. I am very much like a Douglas MacArthur,’” narrated Federico.

     At that same moment that Federico said this and they laughed out loud, Anastacio Caedo’s MacArthur's Landing sculptural piece at the MacArthur Landing Memorial National Park in Palo, Leyte, was also basking in front of the orange setting sun that could be seen beyond the trees or behind the long road that led to the park. Around this sculptural work, people were playing frisbee in the park, one was fishing from the dike behind the monument, some having drinks in the open café in front of the park, and if we are to pan out our camera we might see some people swimming in the beach, some skimboarding on the breaking waves, and, if we have been on a dolly shot or on a camera moving on a cable, we might now see some in the swimming pools outside of the park.

     In Soria, Samar, Federico and Fidel were still laughing.

     “Parang si General MacArthur din ha,” said Fidel, trembling with laughter. “O sige, Kuya Frederic, ha. Kung meron pang ibang general na gustong bumili ng paintings ko ha, tawagan mo lang ako.”

     Laughing, Federico said, “Aba, oo, sigurado yan! I shall return to you!”

     They continued laughing at this other cheap joke, the quick laughter and the cheap jokes due mainly to the effect of the bahalina. They were now both red in the face.

     Then, as their laughter settled, Fidel suddenly became pensive, a bit sad even.

     Federico watched his brother.

     Then, he said, sighing:

     “Ano’ng iniisip mo, bro?”

     Fidel smiled, shaking his head in denial, saying, “Wala, kuya, lasing lang.”

     After a pause, Federico asked, “Wala kang sakit ngayon or anything?”

     Fidel smiled, again shaking his head, saying, “Wala! Ano ka ba?”

     “Everybody in the family all right?”

     Fidel nodded, saying, “Oo naman, kuya.”

@ @ @

Fidel, still serious, looked at his backyard garden. He drank another glass of bahalina.

     “Alam mo, kuya,” he finally said, “buti ka pa alam mong masaya ka sa ginagawa mo.”

     Rico was puzzled, but waited for his brother to continue.

     “Ako kasi,” said Fidel, “parang . . . parang ganito kaaga sa career ko, parang napapagod na ako sa kagagawa ko ng pare-parehong—” He gestured toward the room.

     Federico waited for Fidel to continue.

     “. . . Of course, yun din naman ang hinahanap ng mga art collectors, di ba? Ano’ng magagawa natin. Trademark ko na raw ‘to. . . . Pero ako, siyempre, ayoko na sa trademark kong ‘to, e, kung pupuwede lang . . . paulit-ulit na lang e!” he said with a laugh. “Ewan ko ba. Sa napakaraming artist ngayon, ako lang ba ang nakakaramdam ng ganito katindi?” Fidel added, laughing nervously.

     Federico made a deep sigh. His laughing disposition was now gone too.

     “Fidel, . . . alam ko ang nararamdaman mo. Dumaan din ako riyan.”

     Fidel looked at him.

     “Ito lang ang maa-advise ko sa iyo, bilang nakatatandang kapatid mo, and as your compadre,” Federico continued. “Wala na ang Nanay kaya ako na lang ang magsesermon, okay? . . . Fidel, kahit ano ang gawin mo, . . . kung . . . kung puwede ka namang maghanap ng bagong ‘style’, ika nga, pero . . . kung magsisimula na uli ito bilang isa na namang ‘style’, . . . ibig kong sabihin kung magiging marketing trademark lamang iyan, . . . kumbaga sa pulitika, parang isang slogan lamang, . . . well, huwag ka lang magagalit ha, mapapagod ka pa rin talaga.”

     Fidel looked at his brother, merely listening.

     “Kasi kung may ginagawa ka na galing . . . galing sa sarili mong pulitika, as I like to say, . . . sarili mong pulitika, Fidel, hindi pulitika ng iba, . . . sus, kahit isang milyon pang ipaulit sa ‘yo ang ginagawa mo, sinisigurado ko sa ‘yo, di ka magsasawa sa kagagawa no’n, di ka mapapagod. . . . Tingnan mo ako, gaano karami ang tumutuligsa sa akin? Regionalist daw ako, sabi nila, as if Southeast Asian region lang ang naging influence ko, o di kaya ethnonationalist daw, as if hindi rin ako modernist. Anti-city raw ako, samantalang lahat naman ng kliyente ko ay nasa city. Nationalist daw ako, samantalang ang malalaki kong kliyente ay nasa abroad naman. Di ko pinapansin ang mga tags na iyan dahil ang mga taong ayaw maintindihan ang thesis ko ay di makakaintindi. Magsasawa ka lang sa kakukumbinsi, iikot lang kayo nang iikot. Pero ang point ko, di ka sasandal sa pulitika ng mga kritiko, di ka sasandal sa thesis mo ayun sa reading ng iba. See?”

     Fidel was silent.

     “Of course,” continued Rico, “well, Fidel, itong lahat na sinasabi ko, galing lang ‘to sa sarili kong experience. At hindi ko hangad ang sabihin sa ‘yo na walang kapuli-pulitika ang mga ginagawa mo ngayon. Lahat ng bagay may pulitika, alam mo iyan. Alam ko, halimbawa, na ang paborito mong si Mozart na pinakinggan din natin kanina ay isang rebelde sa musika noon, at mangyari pa nga’y nagkaalitan ng isang Obispo at pinalayas sa Salzburg, Austria, di ba? Ang mga gitarista, tulad niyang si Andres Segovia sa CD player mo ngayon, . . .”—he gestured to the audio equipment they could see through the doorway—“mga gitarista, ‘tol, ‘pa’re, iilan sa kanila ang nag-i-struggle na maipaabot ang ganda ng mga tunog ng strings nila, lingid sa mga interes ng lipunan, lingid sa komersyo ng pop music na gusto parating may lyrics? An artist must take a stand. And, again, saan ba nagpatuloy mag-aral ng gitara si Segovia? Sa Granada, sa harap ng mga Moorish na arkitektura! Huwag mong sabihin sa akin na walang kinalaman dito sa kanyang musika, sa kanyang mga nararamdaman, ang pulitika o geopolitics ng mga nakapalibot na kultura at kasaysayan sa kanya. Meron! Even if one doesn’t have a political mind, well, a musical passage, pag pinatugtog mo sa Palasyo at pinatugtog mo sa inuman ng mga minero, magkaiba ang emosyong pulitikal na lalabas, magkaiba ang kanilang konteksto. Lahat ng artists, Fidel, alam ko alam mo iyan, nireremind lang kita, lahat sila, meron silang pulitika sa art nila, sa ayaw nila’t sa gusto, parati iyon.

     “Pero, Fidel, ‘tol, alam mo ang lahat nang ito, oo, pero naiintindihan ko kung paano ka napunta riyan sa kinatatayuan mo ngayon, dahil tatlong taon kang nag-struggle! Pagkatapos mo mag-graduate noong 2001, struggle na agad. Di ba? Tapos, isang araw, bigla na lang tumaas ang presyo ng mga gawa mo, sumikat ka, dahil nagustuhan ng iyong would-be fans ang ilan mong mga gawa, silang mga fans mo pa rin ngayon, at ito’y mga gawa mong baka hindi mo na maalala kung bakit mo ginawa. . . .”

     Fidel smiled, then sighed, as if to say “totoo iyan, Kuya,” looking away toward the garden.

     “Nadala ka ng komersyo ng art, Fidel, . . . yun ang tingin ko sa case mo, kaya siguro ganito ang sinasabi mo ngayon. Pero hindi kita masisisi. Nagdaan din ako riyan, ‘tol, at alam mo yan. Pero iniwanan ko agad habang maaga. . . . Ikaw? Maaga pa rin para sa iyo. Fidel, ‘tol, bilang iyong nakatatandang kapatid, ha, ito ang sasabihin ko sa iyo: ngayon ay kaya mo nang balikan ang merkado. Ipinta mo ang gusto mong ibenta, hindi yung gusto nilang ibenta mo.”

     Fidel was silent. He smiled, shook his head. After a pause, he said:

     “Alam mo, kuya, . . . salamat. Ang galing mo talaga, I wish I could also tell myself in the mirror those same things you said. Pero, anyway, lahat ng sinabi mo, matagal ko na rin iniisip e. At tulad ng sabi mo, lahat ng bagay, may pulitika. So, . . . sa tingin mo kaya ay naging wala nang kuwenta marahil ang pulitika sa mga ginagawa ko ngayon?” Fidel said, a bit hurt by his own fate, not by his brother’s words.

     “Alam ko yun, bro,” Federico said, with a smile, “alam kong matagal mo nang iniisip ‘to, at alam ko rin na alam mong madaling makita ang pulitika ng lahat ng produkto ng sining kung maghahanap lang ang isang titingin. Subalit, ang issue ngayon, . . . pulitika nino? . . . Pulitika ko? Pulitika nila? Pulitika mo? Sino’ng natutuwa? Sino ang hindi? May hindi na natutuwa, at ang masaklap, iyon ay ang artist mismo, kung saan nanggaling ang pulitika ng emosyon nitong mga obrang ito, pulitika na tila nakalimutan na niya mismo.”

     “I’m sorry, kuya,” Fidel said. “Gusto ko lang actually na madinig ito na nanggaling sa ibang bibig. And, somehow, I still sort of became defensive nang marinig ko sa iyo. Pero, . . . ewan ko ba. Hindi ako singtapang mo, kuya, e.”

     “Sus, huwag mong sabihin yan, Fidel, Diyos ko naman.”

     Fidel was smiling. Rico was thinking, who then asked, “ . . . Si Joanna, ano ang sabi?”

     “Si Joanna, . . . parang ako rin yan, e, kuya. Masasabi mong kaming dalawa, wala na ang luma naming pulitika sa aming mga puso. Bata pa kaming napagod sa struggle ng pagbebenta ng mga talento namin, hanggang isang araw—sabi mo nga—may nagbago, at iniwan na namin lahat ng ginawa naming rationale noon para pagsilbihan ang estetiko at disenyo at dekorasyon ng kasalukuyan. Pareho kaming nilamon ng sistema, kuya,” said Fidel, smiling a slanted smile.

     Then, they were both smiling again when Federico stood up to pee, patting Fidel’s shoulder as he excused himself.

     “Ang sistema ng pamilya ay maganda ring sistema, Fidel,” called Rico as he made his way to the studio’s own toilet room, his voice echoing in the studio’s hollow. “Yun ang huwag mong iiwanan, ’tol.”

1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15